فصل 11- حمل و نقل، انبارداری

آمارهاي ارائه­ شده در اين فصل در مورد فعاليت‌هاي مربوط به حمل و نقل زميني، هوايي، انبارداري، پست و مخابرات مي‌باشد كه در ذيل به تاريخچه‌ی مختصري از تهيه‌ی آمارها در هر يك از زمينه‌هاي يادشده اشاره مي‌شود.

حمل و نقل زميني

الف) راه‌آهن

راه‌آهن دولتي ايران در سال 1324 در تشكيلات خود واحدي به نام قسمت آمار و مطالعات ايجاد كرد تا بتواند نيازهاي آماري خود را در زمينه‌ی برنامه‌ريزي‌ها، توسط اين قسمت تأمين كند.

 در حال حاضر، دفتر آمار و خدمات ماشيني راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران آمارهاي لازم را براساس گزارش‌هاي روزانه و ماهانه‌ی دريافتي از نواحي و بخش‌ها، به صورت سالانه تنظيم و منتشر مي‌كند. آمارهای مربوط به خطوط راه‌آهن و فعالیت‌های حمل و نقل مندرج در این فصل از اداره‌ کل راه‌آهن ­شمال اخذ و ارائه شده است و به دلیل عدم تفکیک آمار و اطلاعات استان گلستان و مازندران کل اطلاعات مندرج در جدول سرجمع هر دو استان می‌باشد.

ب ) حمل و نقل جاده‌اي

قديمي‌ترين آمار مربوط به طول راه‌هاي اصلي كشور كه تاكنون در دسترس مركز آمار ايران قرار گرفته است، مربوط به سال1340 مي‌باشد كه در نخستين سالنامه‌ی آماري كشور در سال 1345 درج گرديده است. در حال حاضر اطلاعات مربوط به راه‌هاي كشور از مركز آمار، اطلاع‌رساني و اسناد فني وزارت راه و شهر سازی اخذ و ارائه مي‌شود.  آمار مربوط به راه‌های استان، مندرج در این سالنامه از اداره ‌کل راه و شهر سازی استان گلستان اخذ شده است.

از سال 1368 مسئولیت ساخت و نگهداری راه‌های روستایی کشور از وزارت راه و ترابری به وزارت جهاد سازندگی (وزارت جهاد کشاورزی فعلی) محول شد و اطلاعات مربوط به راه‌های مزبور توسط این وزارتخانه گردآوری و ارائه می‌شود. از تیرماه 1381 مجدداً فعالیت مربوط به راه‌های روستایی به وزارت راه و ترابری محول گردید. اطلاعات مربوط به راه‌های روستایی استان گلستان که در این فصل ارائه شده، از اداره کل راه و شهر سازی استان اخذ شده است. لازم به ذکر است آمار تعداد وسایل نقلیه‌ی عمومی درون­شهری  از شهرداری‌های استان اخذ شده است.

در مورد ميزان حمل و نقل و تردد وسايل نقليه در جاده‌هاي كشور تا سال 1341 آمارهاي جامعي در دسترس نبود. در اين سال وزارت راه و ترابري براي نخستين بار اقدام به تهيه و ارائه آمار نمود كه اين فعاليت در سال‌هاي مختلف به علت مشكلات و موانع متعددي كه در راه اجراي آن وجود داشت دچار وقفه‌هاي موقت گرديد.

با توجه به نياز روزافزون به اطلاعات آماري در اين زمينه، از سال 1361 وظيفه‌ی جمع‌آوري آمار و اطلاعات به صورت متمركز به عهده‌ی دفتر آمار و برنامه‌ريزي و از نيمه‌ی دوم سال 1376 به عهده‌ی دفتر فناوري اطلاعات سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور محول شد.

اطلاعات مربوط به استان گلستان از سازمان حمل و نقل و پایانه‌های استان اخذ گردیده است.

حمل و نقل هوايي

آمـار فعاليت حمل و نقـل هوايي، با تأسيس اولیـن شركت هواپيمايي به نام هواپيمايي ملي ايران در سال 1323 كه پس از پيروزي انقـلاب اسلامي، شركت هواپيمايي جمـهوري اسلامي ناميده شد، مورد توجه قرار گرفت. علاوه بر شركت يادشده‌، شركت هواپيمايي آسمان از سال 1359، شركت‌هاي ايران ايرتور، پيام، كاسپين، كيش­اير، ساها و سفيران از سال 1371 و شركت ماهان­اير  از سال 1372 شروع به فعاليت در زمينه‌ی حمل و نقل هوايي كردند كه آمارهاي مربوط به آنها، از طريق سازمان هواپيمايي كشوري ارائه مي‌شود. اطلاعات مربوط به حمل و نقل هوايي  در استان از اداره كل فرودگاه‌هاي استان دريافت مي‌شود.

انبارداري

در ارتباط با فعاليت انبارداري، مركز آمار ايران در سال 1366 سرشماري از سردخانه‌هاي كشور و در سال 1370، آمارگيري از كارگاه‌هاي محل ارائه‌ی خدمات انبارداري  را انجام داد. در سال 1373 نيز مركز آمار ايران به منظور شناخت ويژگي‌هاي عمومي انبارها، طرح آمارگيري از فعاليت انبارداري كشور را اجرا كرد.

همچنين در سال‌هاي 1377 و 1380 مركز آمار ايران  با استفاده از فهرست حاصل از سرشماري عمومي صنعت و معدن سال 1373 و به هنگام سازي و تكميل آن براساس اطلاعات موجود در سازمان‌هاي ذيربط، به سرشماري از انبارها و سردخانه‌ها اقدام نموده است.

شايان ذكر است كه در سرشماري سال‌هاي 1377 و 1380 فقط آمار انبارها و سردخانه‌هاي مستقل يا متبوعي كه خدمات خود را به عموم عرضه­ كرده‌اند، ارائه شده است. اطلاعات مربوط به سيلوهاي گندم استان از اداره كل غله استان، دريافت و در اين فصل ارائه شده است.

تعاريف و مفاهيم به­ كار رفته در اين فصل به  شرح زير است:

خط راه‌آهن: مجموعه‌اي متشكل از دو ريل موازي كه توسط اتصالات و ادوات اختصاصي بر روي بستر زيرسازي­شده و به منظور عبور و مرور وسايل نقليه‌ی ريلي احداث مي‌شود.

خطوط اصلي: عبارتند از خطوطي كه مستقيماً در امتداد خطوط بين دو ايستگاه طرفين واقع شده‌اند.

خطوط فرعي: خطوطي هستند كه در ايستگاه‌هاي تشكيلاتي، براي قبول و اعزام قطارها مورداستفاده قرار مي‌گيرند.

خطوط مانوري: خطوطي هستند كه در ايستگاه­هاي تشكيلاتي، براي تنظيم و تفكيك قطارها (مانور) احداث گرديده‌اند.

آزادراه: راهي است با روسازي آسفالت يا بتن براي عبور سريع  وسايل نقليه‌ی موتوري كه داراي معابر رفت و برگشت جدا از هم (مجزا) و شامل حداقل دو خط عبور، در هر جهت است. ورود به آن و خروج از آن، فقط از محل‌هاي معيني كه براي اين منظور اختصاص يافته و تحت شرايط خاص از نظر زاويه‌ی ورود و خروج امكان‌پذير مي‌باشد. تقاطع (هم­سطح) در آزادراه وجود ندارد و مسيرهاي متلاقي داراي تقاطع غير هم­سطح (تبادل) مي‌باشند.

راه اصلي: راهي است با روسازي آسفالت يا بتن كه براي عبور وسايل نقليه‌‌ی موتوري و به ندرت وسايل نقليه‌ی غيرموتوري و پياده در نظر گرفته مي‌شود و جزئي از شبكه‌ی سراسري و ملي است. راه اصلي در بسياري از حالت‌ها به صورت دوخطه، دوطرفه عمل مي‌كند. ولي در مواردي مي‌تواند به چهارخطه‌ی پيوسته و يا مجزا توسعه يابد. تقاطع‌ها معمولاً هم­سطح است.

 راه اصلي چهارخطه (بزرگراه):‌ راهي است با روسازي آسفالت يا بتن براي عبور سريع وسايل نقليه‌ی موتوري كه داراي معابر رفت و برگشت جدا از هم مي‌باشد. هر يك از جهت‌هاي رفت و برگشت، شامل حداقل دو خط عبوراست. تقاطع‌هاي مهم بزرگراه معمولاً از نوع غيرمسطح است. ورود به بزرگراه و خروج از آن با محدوديت نسبي انجام مي‌گيرد.

راه اصلي عريض: راهي است دوطرفه با حداقل دو خط عبور با سواره‌رو به عرض 65/3 متر براي هر خط عبور و شانه‌هاي طرفين به عرض حداقل 85/1 متر.

راه اصلي معمولي: راهي است با سواره‌رو به عرض 7 متر به اضافه‌ی شانه‌هاي طرفين به عرض حداقل 1 متر.

راه فرعي: راهي است كه ارتباط مراكز جمعيت و توليد داخل يك منطقه را برقرار مي‌كند و جزئي از شبكه‌ی داخلي آن است. راه فرعي عموماً به صورت دوطرفه عمل مي‌كند.

راه فرعي درجه­ ی يك: راهي است با حداقل دو خط عبور با سواره‌روي روسازي­شده به عرض 25/3 متر براي  هر خط به اضافه‌ی شانه‌هاي طرفين.

راه فرعي درجه­ ی‌ دو: به راهي گفته مي‌شود با دو خط عبور سواره‌رو به عرض 5/5 متر به اضافه‌ی شانه‌هاي طرفين.

راه روستائي: به راهي اطلاق مي‌شود كه ارتباط مراكز توليد روستائي و اتصال آنها به راه‌هاي فرعي و اصلي كشور را برقرار كند. اين گونه راه‌ها ارتباط روستاهاي مختلف يك دهستان و يا مراكز دهستان‌ها با يكديگر برقرار مي‌سازد.

وزن بار خالص: مجموع وزن محمولات تجاري و دولتي (غير از محمولات خود راه‌آهن) و وزن توشه است.

مسافر يا بار درون‌استانی: مسافر يا باري است كه مبدأ و مقصد جابجایی آن داخل استان باشد، حتي اگر مسير حرکت مرزهاي استان را قطع كند.

مسافر يا بار بين‌المللي: مسافر يا باري است كه مبدأ يا مقصد جابجایی آن در خارج از استان باشد.

شركت تعاوني: رجوع كنيد به « فصل 4- كشاورزي، جنگلداري و شيلات».

شركت‌هاي تعاوني حمل و نقل: اين شركت‌ها در زمينه‌ی حمل و نقل كالا، مسافر، تهيه و تأمين لوازم يدكي وسايل نقليه‌ و رفع نيازهاي فني و حرفه‌اي اعضا فعاليت دارند و شامل شركت‌هاي مسافربري و دارندگان كاميون، ميني­بوس، اتوبوس، سواري ­كرايه، تاكسي، وانت ­بار و همچنين شركت‌هاي حمل و نقل دريايي و هوايي مي‌باشند.

كارگاه: مكان ثابت و مشخصي است كه در آن يك يا چند فعاليت اقتصادي به طور منظم و مستمر زير نظر يك مديريت و حسابداري واحد انجام مي‌شود.

انبار: انبار عبارت است از كارگاه مستقلي كه تمام يا قسمتي از آن براي انجام فعاليت انبارداري به عنوان فعاليت اصلي نگهداري و ذخيره­سازي كالا اختصاص يافته است و خدمات انبارداري را به عموم عرضه كند (خواه توليد خدمت براي خود داشته يا نداشته باشد).

انبار يا سردخانه­ ی فعال: منظور كارگاه يا محل ارائه خدمات انبارداري يا سردخانه‌داري است كه در طول سال حداقل 30 روز به انجام فعاليت ذيربط اشتغال داشته است و براي انجام فعاليت خود هزينه‌هايي را متقبل شده و درآمد كسب كرده است.

سردخانه: عبارت است از كارگاهي مستقل كه تمام يا قسمتي از آن براي فعاليت سردخانه‌داري به عنوان فعاليت اصلي به منظور نگهداري و ذخيره‌سازي كالاهاي كشاورزي و دامي و فاسدشدني تحت ضوابط خاص و شرايط مصنوعي لازم از نظر درجه­ی حرارت، رطوبت نسبي و غيره اختصاص يافته است وخدمات سردخانه‌داري را به عموم عرضه­ كند (خواه توليد خدمت براي خود داشته يا نداشته باشد).

سالن يك­مداره و دومداره: در سالن‌هاي يك­مداره‌، دماي هوا در يكي از دو حالت زير صفر يا بالاي صفر تقريباً ثابت است و قابل تبديل از يك حالت به حالت ديگر نيست. ولي در سالن دومداره دماي هوا از يك حالت به حالت دیگر قابل تبديل است و مي‌توان برحسب لزوم از مدار زير صفر يا بالاي صفر استفاده كرد.

سيلو: نوعي انبار براي نگهداري طولاني مواد دانه‌اي يا پودري به صورت فله، مانند سيلوي گندم، سيلوي سيمان و غيره است.

انبار روباز: محلي اختصاصي در داخل محوطه‌ی برخي از سيلوها است كه براي نگهداري كوتاه­مدت گندم (در زمان حداكثر واردات گندم به سيلو) مورداستفاده قرار مي‌گيرد. گندم تخليه­شده در اين انبارها، در اولين زمان ممكن از چاه تخليه وارد سيلو مي‌شود.

انبار سرپوشيده‌ی معمولي: برخي از سيلوها داراي انبارهاي سرپوشيده‌ی معمولي و بدون ارتباط مكانيزه با سيلوي اصلي هستند. غلات تخليه ­شده در اين انبارها، بايد به وسيله‌ی كاميون يا وسايل ديگر، به سيلوي اصلي منتقل شود.