فصل 2 - محیط زیست

مقدمه

محیط‌ زیست عبارت است از مجموعه‌اي از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می‌گذارند. بنابراین محیط‌ زیست چیزي فراتر از مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیرزیستی بوده و تعامل میان انسان و طبیعت را نیز شامل می‌شود.
 ‌با توجه به اینکه حفاظت از محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه رکن توسعه پایدار (پایداري زیست محیطی، پایداري اقتصادي و پایداري اجتماعی) شناخته می‌شود و نیز اهمیت روز افزون این امر و تاثیراتی که بر سایر فعالیت‌هاي اقتصادي و اجتماعی دارد، از سال 1392آمارهاي محیط » فصلی مستقل در سالنامه آماري کشور تحت عنوان« آمارهای محیط زیست» به این موضوع اختصاص داده شده است.

محیط‌ زیست طبیعی به صورت‌هاي مختلف تحت تاثیر فعالیت‌هاي انسان قرار گرفته است که این تاثیرات به تفکیک سه عامل تشکیل دهنده محیط‌ زیست طبیعی به صورت زیر می‌باشد:

آب

مهمترین تأثیرات فعالیت‌هاي انسان بر روي آبها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب، از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌هاي سطحی و زیرزمینی.

کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگري است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاري نقاط کره زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. سفره‌هاي آب‌هاي زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که به طور مستقیم در معرض آلودگی توسط فعالیت‌هاي انسان قرار دارند.

خاك

مهمترین آثار فعالیت‌هاي انسان بر خاك عبارت‌اند از مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌هاي زراعی می‌شوند. به طور کلی فرسایش خاك پدیدهاي طبیعی است که به وسیله عواملی چون باد، رواناب‌هاي سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌هاي انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاري زمین‌هاي زراعی، محصولات تک‌کشتی، چراي بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند ایجاد و تخریب خاك، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

هوا

آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیرمستقیم هر عنصري توسط انسان که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط‌ زیست را داشته باشد.

اطلاعات این فصل شامل آمارهاي مربوط به انواع منابع طبیعی و آثار طبیعی، جنگل‌ها، مراتع و پدیده‌هاي بیابانی، میزان توزیع کود شیمیایی و فروش سموم، میزان انتشار انواع آلاینده‌ها، فعالیت‌هاي مرتبط با فاضلاب شهري و صنعتی و مشخصات زیست محیطی مراکز بهداشتی و درمانی می‌باشد.

آمارهاي مربوط به انواع منابع طبیعی و آثار طبیعی تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست که از سال 1368 تا 1390 در فصل منتشر می‌شد و آمار جنگل‌ها، مراتع و « سرزمین و آب و هوا » پدیده‌هاي بیابانی، میزان توزیع کود شیمیایی و فروش سموم که پیش از منتشر می‌شد، با توجه « کشاورزي، جنگلداري و شیلات » این در فصل به ارتباط بیشتر با بخش محیط‌زیست از این به بعد در فصل آمارهاي محیط زیست منتشر خواهد شد. آمار میزان انتشار گازهاي آلاینده و گلخانه‌اي ناشی از مصرف انواع سوخت که از سال 1377 در ترازنامه انرژي وزارت نیرو انتشار می‌یابد بخش دیگري از اطلاعات این فصل را شامل می‌شود.

در تهیه آمارهاي این فصل همچنین از آمار ارائه شده توسط «شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور»،« وزارت صنعت،معدن و تجارت » و «وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی» نیز استفاده شده است .

تعاریف مفاهیم

 پارك ملی: محدودهاي از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌هاي طبیعی، اراضی جنگلی، دشت، آب و کوهستان که نمایانگر نمونه‌هاي برجسته‌اي از مظاهر طبیعی ایران است و به‌منظور حفظ همیشگی وضع پراکندگی و طبیعی آن و ایجاد محیط مناسب براي تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رستنیها، در شرایط کاملاً طبیعی تحت محافظت قرار می گیرد.

پناهگاه حیات وحش:  محدودهاي از منابع طبیعی کشور، اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌هاي طبیعی و اراضی جنگلی، دشت، آب و کوهستان که داراي زیستگاه‌هاي طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاص براي جانوران وحشی است و به منظور حفظ و یا احیاي این زیستگاه‌ها تحت حفاظت قرار می‌گیرد.

منطقه حفاظت شده:  محدودهاي از منابع طبیعی کشور، اعم از جنگل، مرتع، دشت، آب و کوهستان که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی و یا حفظ و احیاي رستنی‌ها و وضع طبیعی آن داراي اهمیت خاص است و تحت حفاظت قرار می گیرد.

آثارطبیعی ملی: پدیده‌هاي نمونه و نادر گیاهی، جانوري، اشکال یا مناظر کم نظیر و کیفیت‌هاي ویژه طبیعی زمین یا درختان کهنسال یادگار تاریخی است که با در نظر گرفتن محدوده متناسبی تحت حفاظت قرار میگیرند.

گازهاي گلخانه‌اي:بخارآب (H2O)، دياکسیدکربن (CO2) ، اکیسیدنیترو (NO2)، متان(CH4)اوزن جو پایین(O3) ، هیدروفلوئوروکربن‌ها (HFCs) و پرفلوئوروکربن‌ها (PFCs) گازهاي گلخانه‌اي نام دارند.

مرتع: زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح، که در فصل چرا، داراي پوششی از نباتات علوفه‌اي خودرو باشد و با توجه به سابقه چرا، عرفاً مرتع شناخته شود. اراضی آیش ولو آنکه داراي پوشش علوفه‌اي خودرو باشد، مشمول تعریف مرتع نمی‌شود.

گرده بینه: قسمتی از تنه درخت، که تقریباً استوان‌هاي شکل است و از آن انواع چوب یا روکش تهیه می‌شود.

چوب الواري: به چوبآلاتی اطلاق می‌شود که داراي ابعاد مشخصی از نظر طول، عرض و ارتفاع باشد.

چوب تیري: چوب درختی است که قطر برابر سینه آن از 8 سانتیمترکمتر نباشد و از 30 سانتی متر تجاوز نکند.

چوب تونلی: شاخه‌هاي گردي به طول تقریباً 2 متر که قطر میانه آنبین 6 تا 20 سانتیمتر متغیر است و اغلب در معادن مصرف می‌شود.

کاتین: به چوب‌هاي گردي گفته می‌شود که قطر آن بین 20 تا 401 تا 2 متر است و قابلیت تبدیل به / سانتی متر و طول آن حدود 5چوب‌آلات الواري را ندارد.

لارده: به ضایعات حاصل از چوب‌آلات مستحصله که به ابعاد و طول‌هاي مختلف است، اطلاق می‌شود.

مالچ پاشی: مقصود، ایجاد پوشش‌هایی است که به منظور جلوگیري از حرکت خاك، حفظ درجه حرارت و رطوبت خاك به کار می‌رود.

بادشکن زنده: عبارت است از چند ردیف درخت، درختچه و بوته است که به طور عمود نسبت به جهت باد غالب قرار می‌گیرد؛ به طوري که باد به سرعت معین به بادشکن برخورد نموده، مقداري از سرعت و انرژي خود را از دست داده و مواد محموله به ترتیب‌ریزي و درشتی رسوب می‌نمایند.

بادشکن غیرزنده: عبارت است از چند ردیف موانع غیر زنده )مانند چپر، دیوار، سرشاخه و ...) است که به طور عمود نسبت به جهت باد غالب قرار می‌گیرد؛ به طوري که باد با سرعت معین به بادشکن برخورد نموده، مقداري از سرعت و انرژي خود را از دست داده و مواد محموله به ترتیب‌ریزي و درشتی رسوب می‌نمایند.

حفاظت و قرق:عبارت از انتخاب و اعلام مساحت مناطق و محدوده‌هاي داراي فرسایش زیاد و یا حساس به فرسایش است.

جنگل: جنگل، زمینی است که به علت دارا بودن پوشش طبیعی یا دست کاشت از انواع درخت یا درختچه، مهمترین محصول اقتصادي آن چوب است. قلمستان به طور استثنا تحت این عنوان قرار نمی‌گیرد.

خزانه و نهالستان ایجاد شده براي حفاظت یا توسعه جنگل‌ها نیز جزو جنگل منظور می‌شود.

انشعاب فاضلاب: آن بخش از لوله فرعی فاضلاب که مقطع آن متناسب با سیفون یا ظرفیت قراردادي باشد و فاضلاب مشترك را از محل سیفون

(نقطه تحویل) به خط اختصاصی و یا شبکه عمومی جمع‌آوري فاضلاب منتقل نماید، اعم از لوله و متعلقات مربوط و سیفون، انشعاب فاضلاب نامیده می‌شود.

مشترك آب وفاضلاب: مصرف‌کنندهاي است که با یک عرضه کننده آب و فاضلاب براي یک دوران ثابت طبق مقررات کاربري داراي یک پیمان بوده و انشعاب یا انشعابات مورد تقاضایش برقرار شده است.

انشعاب آب وفاضلاب مصارف خانگی: انشعابی که صرفاً در حدود مصارف متعارف آب شرب و بهداشتی یا دفع فاضلاب خانگی در واحدهاي مسکونی دایر میشود (واحد مسکونی عبارت است از مکانی براي زندگی که به تشخیص شرکت، حداقل داراي یک اتاق، یک آشپزخانه و یک سرویس بوده و ورودي آن مستقل یا مرتبط با راهروي اشتراکی باشد.

شبکه عمومی جمع‌آوري وانتقال فاضلاب: عبارت از تمامی تأسیسات و تجهیزات مربوط به جمع‌آوري و انتقال فاضلاب از قبیل جمع‌آوري کننده‌هاي اصلی تا محل تصفیه‌خانه و تلمبه‌خانه‌هاي فاضلاب شهري و شبکه‌هاي فرعی عمومی است که به‌طور کلی متعلق به شرکت می‌باشد.  بدیهی است شبکه‌هاي مذکور عهده‌دار جمع‌آوري و انتقال و دفع آب‌هاي حاصل از بارندگی، روان‌آب‌هاي جاري در معابر و مسیل‌ها و آبراه‌هاي داخل و خارج از شهرها و در داخل املاك مشترکان نمی‌باشد.

خدمات فاضلاب:  عبارت است از فراهم نمودن امکان تخلیه و دفع فاضلاب به شبکه جمع‌آوري عمومی فاضلاب به تناسب مصرف آب و ظرفیت مقرر و مشخصات توافق شده در قرارداد برقراري انشعاب فاضلاب اعم از اینکه مشترك از این ظرفیت استفاده نماید یا ننماید.

تصفیه ودفع فاضلاب: عبارت است از کلیه عملیات مربوط به بهره‌برداري از تأسیسات و تجهیزات مرتبط با تصفیه و دفع پساب از قبیل تصفیه‌خانه‌ها و تلمبه‌خانه‌ها و انواع تأسیسات کلرزنی، کانال‌ها و یا خطوط انتقال پساب.