مقدمه
اطلاعات آماري اين فصل شامل "مشخصات طبيعي و تقسيمات كشوري"و "آب و هوا" است.
1- مشخصات طبيعي و تقسيمات كشوري
كشور ايران با وسعتي بيش از 6/1 ميليون كيلومتر مربع در نيمه جنوبي منطقه معتدل شمالي بين 25 درجه و 00 دقيقه تا 39 درجه و 47 دقيقه عرض شمالي از خط استوا و 44 درجه و 02 دقيقه تا 63 درجه و20 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهـار گرينويچ قرار دارد. ميانگين ارتفاع آن بيش از 1200 متر از سطح دريا است. پست‌‌ترين نقطه داخلي ايران با ارتفاع 56 متر، در چاله لوت و بلندترين قله آن دماونـد با ارتفـاع 5610 متر، در ميان رشته كوه البرز قرار دارد. در كناره‌هاي جنوبي درياي خزر، ارتفاع زمين 28 متر پايين‌تر از سطح درياي آزاد است.
كشور ايران از شمال به جمهوري تركمنستان، درياي خزر، جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان، از مشرق به افغانستان و پاكستان، از جنوب به درياي عمان و خليج فارس و از مغرب به عراق و تركيه محدود است.
كشور ايران از نظر تقسيمات كشوري، به چند استان و هر استان به چند شهرستان و هر شهرستان به چند شهر و دهستان تقسيم مي‌شود.
ارتفاعات ايران را به‌طور كلي مي‌توان به چهار رشته كوه اصلي تقسيم نمود كه عبارتند از: رشته كوه‌هاي شمالي، رشته كوه‌هاي غربي، رشته كوه‌هاي جنوبي و كوه‌هاي مركزي و شرقي. كوه‌هاي
شمالي از كوه‌هاي آرارات در تركيه شروع شده و به ترتيب با كوه‌هاي علمدار، سهند، سبلان، كوه‌هاي طالش، كوه‌هاي قافلانكوه در آذربايجان؛ رشته كوه‌هاي البرز در شمال استان تهران و قسمت
جنوبي استان‌هاي گيلان و مازندران و كوه‌هاي آلاداغ، بينالود، هزار مسجد و قره‌داغ در خراسان ادامه يافته و در افغانستان به كوه‌هاي هندوكش مي‌پيوندد.
رشته كوه‌هاي غربي نيز از آرارات شروع شده و از شمال غربي به سوي جنوب شرقي امتداد داشته و كوه‌هاي ساري‌داش، چهل چشمه، پنجه‌علي، الوند، كوه‌هاي بختياري، پيشكوه و پشتكوه، اشتران كوه و زردكوه را در بر ميگيرد كه تقريباً تمام اين سلسله
كوه‌ها را در مجموع رشته كوه زاگرس مي‌نامند. بلندترين نقطه اين رشته، قله دنا است كه 4409 متر ارتفاع دارد.
رشته كوه‌هاي جنوبي از خوزستان تا سيستان و بلوچستان امتداد يافته و به كوه‌هاي سليمان در پاكستان مي‌پيوندد و شامل كوه‌هاي سپيدار، ميمند، كوه‌هاي بشاگـرد و كوه بم‌پشت مي‌باشد.
كوه‌هاي مركزي و شرقي عمدتاً شامل كوه‌هاي كركس، شيركوه،
كوهبنان، جبال بارز، هزار، بزمان و تفتان بوده و بلندترين نقطه اين كوه‌ها، كوه هزار به ارتفاع 4465 متر مي‌باشد.
وسيع‌ترين جزيره‌هاي ايران كه عمدتاً در خليج فارس و تنگه هرمز واقع شده‌اند عبارتند از: قشم، كيش، لاوان، لارك شهري، هرمز، هنگام جديد، كبودان، اشك (درياچه اروميه)، فارور بزرگ، هندورابي، خارك، مينو، سيري، خان، ابوموسي، اسپير (درياچه اروميه)، تنب بزرگ، مرغي، خاركو، آرزو (درياچه اروميه) فارور كوچك و تنب كوچك.
درياي خزر (بزرگ‌ترين درياچه جهان) در شمال ايران واقع شده و ارتباط دريايي ايران را با كشورهاي اروپايي از طريق آبراهه‌هاي روسيه برقرار مي‌كند. آب بيش‌تر درياچه‌هاي ايران شور است و بزرگ‌ترين درياچه‌هاي داخلي عبارتند از: اروميه، نمك، هامون جازموريان، هامون صابري، بختگان، طشك، هامون پوزك، مهارلو، هامون هيرمند، تالاب انزلي، حوض سلطان، پريشان و زريوار مريوان.
2- آب و هوا
كشور ايران به دليل گستردگي و وجود كوهستان‌هاي بسيار و زمين‌هاي بياباني و همجواري با دو دريـاي بزرگ در شمال و جنوب و نيز به علت قرار داشتن در مجاورت نسبي اروپا و درياي مديترانه و صحراي بزرگ افريقا و اقيانوس هند و ارتفاعات داخلي آسيا و سرزميـن وسيع سردسيـري، داراي تنوع اقليمي فراواني مي‌باشد. اثر دوري و نزديكي دريا را مي‌تـوان از مقايسه باران بسيار و پوشش گياهي غني و شرايط انساني سواحل دريـاي خزر با بيابان‌هاي خشك و بي‌آب و علف و خالي از سكنه مـراكـز ايران به خوبي درك كرد. امتداد رشته كوه‌ها و قرار داشتن آن‌ها در مقابل يا به موازات بادها و جريانات هوا نيز از عواملي است كه همـواره در تغيير آب و هـوا مؤثر است. در رشتـه كـوه‌هايي كه در مقابل بـادهاي مـرطوب قرار دارند، ميان دامنه‌هاي رو به باد و پشت به باد تفاوت زيادي از نظر مقدار باران و پوشش گيـاهي وجـود دارد.
در ايران سه نوع آب و هوا را مي‌توان تشخيص داد:
1- آب و هواي بياباني و نيمه بياباني: بخش‌هاي وسيعي از سرزمين‌هاي داخلي و كناره‌هاي جنوبي ايران داراي اين نوع آب و هوا است. از ويژگي‌هاي اين نوع آب و هوا، وجود دوره گرماي خشك طولاني است كه گاه بيش از 7 ماه از سال را در بر ميگيرد. ميزان بارش سالانه در ايـن نواحي، بيـن 30 تـا 250 ميلي متر متغير است.
2- آب و هواي كوهستاني: به دو نوع آب و هواي سرد كوهستاني و آب و هواي معتدل كوهستاني تقسيم مي‌شود.
1-2- آب و هواي سرد كوهستاني: حدود40000 كيلومتر مربع از سرزمين ايران كه در ارتفاعات و قله‌هاي بلند قرار دارد، از جمله بلندي‌هاي البرز، زاگرس و نيز قله‌هاي رفيع سهند و سبلان، در قلمرو اين آب و هوا قرار مي‌گيرند. ميزان بارش سالانه در اين نواحي بيش از 500 ميلي متر است.
2-2- آب و هواي معتدل كوهستاني: حدود 300000 كيلومترمربع از مساحت ايران داراي آب و هواي معتدل كوهستاني است. ميزان بارش سالانه در اين ناحيه، از250 تا600 ميلي‌متر متغير است.
3- آب و هواي خزري: ناحيه باريك و كم وسعتي است كه ميان درياي خزر و رشته كوه البرز جاي دارد و ميزان بارش سالانه آن بين 600 تا 2000 ميلي‌متر متغير است.
اندازه‌گيري مشخصه‌هاي جوي از سال 1320 آغاز شده است. در حال حاضر، جمع‌آوري آمارهاي مربوط به هواشناسي از طريق اندازه‌گيري مشخصه‌هاي جوي (درجه حرارت و...) در ايستگاه‌هاي سينوپتيك مستقر در نقاط مختلف كشور انجام ميگيرد كه در اين فصل، آمار مربوط به ايستگاه‌هاي سينوپتيك مستقر در مراكز استانها شامل درجه حرارت، بارندگي، رطوبت نسبي، تعداد روزهاي يخبندان، ساعت‌هاي آفتابي و سرعت وزش باد ارائه شده است.
توضيحات ضروري
1- برخي از مركز اسـتان‌ها داراي چند ايستگاه سينوپتيك بـــوده كه اطلاعات ارائه شده در اين فصل، مربوط به ايسـتگاه مسـتقر در فرودگاه مركز آن اسـتان است.
براي تهيه و تنظيم آمار و اطلاعات اين فصل، از اطلاعات سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، وزارت كشور، سازمان هواشناسي كشور و شركت مديريت منابع آب ايران استفاده شده است.
تعاريف مفاهيم
شهرستان: واحدي از تقسيمات كشوري با محدوده جغرافيايي معين است كه از به‌هم پيوستن چند بخش همجوار كه از نظر عوامل طبيعي و اوضاع اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي، واحد متناسب و همگني را به وجـود آورده‌اند، تشكيل شده است.
بخش: واحدي از تقسيمات كشوري با محدوده جغرافيايي معين است كه از به‌هم پيوستن چند دهستان همجوار مشتمل بر چندين مزرعه، مكان، روستا و احياناً شهر، كه از نظر عوامل طبيعي و اوضاع اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي، واحد همگني را به وجود آورده‌اند، تشكيل شده است.
شهر: محلي با حدود قانوني است كه در محدوده جغرافيايي بخـش واقع شده و از نظر بافت ساختماني، اشتغال و ساير عوامل، داراي سيمايي با ويژگي‌هاي شهر باشد.
دهستان: كوچك‌ترين واحد تقسيمات كشوري با محدوده جغرافيايي معين است كه از به‌هم پيوستن چند روستا، مكان و مزرعه همجوار تشكيل مي‌شود كه از لحاظ محيط طبيعي، فرهنگي، اقتصادي‌واجتماعي همگن مي‌باشد و امكان‌‌‌خدمات‌رساني و برنامه‌ريزي در سيستم و شبكه‌ا‌ي واحد را فراهم مي‌نمايد.
ايستگاه‌هاي سينوپتيك (ايستگاه‌هاي هواگزاري همزمان): ايستگاه‌هايي است كه در آن، عوامل مختلف جوي از قبيل درجه حرارت خشـك و تر، مقدار و نوع ابر، مقدار بارندگي، نوع پديده جوي، سمت و سرعت باد، مقدار تبخير، فشار، ساعت‌هاي آفتابي، نحوه تغييرات فشار، ميزان تشعشع خورشيد و... براساس دستورالعمل‌هاي مشخـص و در رأس ساعت‌هاي معين (به طور همزمان در سراسر جهان)، اندازه‌گيري و پس از ثبت در يك دفتر مخصـوص، تـوسط دستگـاه‌هـاي مخـابـراتي از قبيـل SSB، تلفن و تلكس، به مراكز هواشناسي در سراسر جهان مخابره مي‌شود.
حداقل مطلق: عبارت از پايين‌ترين درجـه حرارت در يك دوره مشـخص از زمان (24 ساعت، يك ماه، يك‌سال يا چند سال)است.
حداكثر مطلق: عبارت از بالاترين درجه‌حرارت در يك دوره مشخص از زمان (24ساعت، يك ماه، يك سال يا چند سال) است.
رطوبت نسبي: مقدار هواي تر موجود در يك واحد حجم از هواي معمولي است.
ميانگين ارتفاع بارش: ميانگين ارتفاع بارش يك منطقه ميانگين وزني منطقه مي‌باشد. در واقع منطقه به چند ضلعي‌هاي متعدد تقسيم شده و با توجه به بارش نازل شده در هر چند ضلعي ميانگين ارتفاع بارش محاسبه مي‌شود.
حوضه آبريز: محدوده جغرافيايي است كه جريان‌هاي سطحي ناشي از بارش را به يك پايانه نظير اقيانوس، درياچه، تالاب و يا كفه زهكشي مي‌كند. اگـر نقطه تمركز در داخل حوضه قرارگرفته باشد، يعني حوضه، محيط كاملاً مسدودي را تشكيل دهد، آن را حوضه بسته (مانند حوضه درياچه اروميه) و اگر نقطه تمركز در انتهاي حوضه واقع شده باشد به نحوي‌‌كه رواناب بتواند از حوضه خارج شود، آن را حوضه باز مي‌نامند. هر نقطه‌اي كه روي يك رودخانه در نظر گرفته شود، براي حوضه‌اي كه در بالادست آن نقطه واقع شده است، نقطه تمركز به حساب مي‌آيد.
سال آبي: اول مهر هر سال لغايت شهريور ماه سال بعد سال آبي ناميده مي‌شود.
ضريب جريان سطحي: عبارت از حجم مقدار آب جريان يافته در ايستگاه هيدرومتري، به حجم بارندگي حوضه آبريز منتهي به ايستگاه هيدرومتري مذكور است.
ايستگاه‌هاي هيدرومتري: ايستگـاه‌هـايـي را گويند كه در آنـها پارامترهاي دبي، رسوب، دما، خواص فيزيكي آب، ويژگي‌هاي پوشش يخ و خواص شيميايي آب رودخانه‌ها، درياچه‌ها و مخازن سدها مشاهده و اندازه‌گيري مي‌شود.
فهرست اقلام آماری، اطلاعاتی و شاخص‌های سالنامه آماری کشور - فصل 1
|
ردیف |
عنوان قلم |
نام دستگاه اجرایی تولیدکننده اطلاعات |
|
1 |
مساحت (خاکی) استان |
وزارت کشور |
|
2 |
تعداد شهرستان |
وزارت کشور |
|
3 |
تعداد بخش |
وزارت کشور |
|
4 |
تعداد شهر |
وزارت کشور |
|
5 |
تعداد دهستان |
وزارت کشور |
|
6 |
ارتفاع ایستگاه هواشناسی سینوپتیک از سطح دریا |
سازمان هواشناسی کشور |
|
7 |
درجه حرارت (ماهانه) مراکز استان ها |
سازمان هواشناسی کشور |
|
8 |
میزان بارندگی (ماهانه) مراکز استانها |
سازمان هواشناسی کشور |
|
9 |
حداکثر بارندگی در یک روز در مراکز استانها در سال |
سازمان هواشناسی کشور |
|
10 |
میانگین بارش سالانه در استان ها |
سازمان هواشناسی کشور |
|
11 |
متوسط رطوبت نسبی مراکز استانها در سال |
سازمان هواشناسی کشور |
|
12 |
تعداد روزهای یخبندان مراکز استانها در سال |
سازمان هواشناسی کشور |
|
13 |
ساعت‌های آفتابی (ماهانه) در مراکز استانها |
سازمان هواشناسی کشور |
|
14 |
حداکثر سرعت وزش باد (ماهانه) در مراکز استانها |
سازمان هواشناسی کشور |
|
15 |
تعداد مناطق تحت مدیریت محیط زیست |
سازمان حفاظت محیط زیست |
|
16 |
مساحت مناطق تحت مدیریت محیط زیست |
سازمان حفاظت محیط زیست |
|
17 |
* سهم مساحت مناطق تحت مدیریت محیط زیست از مساحت استان (اتوماتیک) |
وزارت کشور – سازمانحفاظت محیط زیست |
|
18 |
* تراکم نسبی جمعیت (اتوماتیک) |
وزارت کشور – سازمانحفاظت محیط زیست |
فصل 1- سرزمین و آب و هو
جدول 01-1- طول و عرض جغرافيايي استان ها در سال (سال پيش فرض).
جدول 02-1- مشخصات عمومي استانها براساس آخرين تقسيمات در پايان اسفند (سال پيش فرض).
جدول 04-1- اطلاعات هواشناسي مراكز استان ها از بدو تأسيس تا پايان سال...
جدول 07-1- درجه حرارت (حداقل مطلق/ متوسط/ حداكثر مطلق) ماهانه مراكز استانها در سال (سال پيش فرض).
جدول 08-1- مقدار بارندگي ماهانه مراكز استانها (ميلي‌متر) در سال (سال پيش فرض).
جدول 09-1- تعداد ساعت‌هاي آفتابي ماهانه در مراكز استانها در سال (سال پيش فرض).
جدول 10-1- حداكثر سرعت وزش باد ماهانه در مراكز استانها (متر بر ثانيه) در سال (سال پيش فرض).
جدول 11-1- جمع بارندگي سالانه مراكز استانها (ميلي‌متر).
جدول 12-1- ميانگين ارتفاع بارش سالانه در استانها (ميلي‌متر).
نقشه (اطلس) ميزان بارندگي ماهانه مراكز استان ها در سال (سال و ماه پيش فرض).
نمودار 01-1- وضعيت ماهانه دماي هواي مركز استانها در سال (سال و مركز استان پيش فرض).
نمودار 02-1- حداكثر و حداقل مطلق درجه حرارت مراكز استان ها در سال (سال پيش فرض).
نمودار 03-1- متوسط درجه حرارت سالانه مراكز استان ها در سال (سال پيش فرض).
نمودار 04-1- ميزان بارندگي ماهانه در مراكز استانها در سال (ميلي‌متر) (سال و ماه پيش فرض).
نمودار 05-1- ميانگين ارتفاع بارش سالانه مراكز استانها (ميلي‌متر) در سال (سال پيش فرض).
