اطلاعات آماري اين فصل شامل ” مشخصات طبيعي و تقسيمات كشوري“ ، ” آب و هوا “ و” محيط زيست “ ميباشد.
مشخصات جغرافيايي استان گلستان: استان گلستان با مساحت 31/20438 كيلومتر مربع، 3/1 درصد مساحت كل كشور را تشكيل ميدهد. اين استان بين 36 درجه و30 دقيقه و 2 ثانیه تا 38 درجه و 7 دقيقه و 6 ثانیه عرض شمالي و 53 درجه و 51 دقيقه تا 56 درجه و 21 دقيقه و 4 ثانیه طول شرقي از نصفالنهار گرينويچ و در بخش شمالي كشور واقع شده است. از شمال به كشور تركمنستان، از جنوب به استان سمنان، از شرق به استان خراسان شمالی و از غرب به درياي خزر و استان مازندران محدود ميشود.
استان گلستان از نظر تقسيمات كشوري: براساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1390 اين استان شامل 14 شهرستان، 26 شهر، 27 بخش و 60 دهستان ميباشد.
عوامل اصلي تشكيلدهندهی اقليم استان: عوامل اصلي تشكيلدهندهی اقليم استان را ميتوان به عوامل محلي (عرض جغرافيايي، ناهمواري، منابع آب و…) و عوامل بيروني (فرابار سيبري، كمفشار مديترانه، بادهاي موسمي و…) تقسيم كرد.
1- عرض جغرافيايي
استان گلستان در محدودهی منطقهی معتدله شمالي قرار گرفته كه اين عامل نقش مؤثري را در اقليم استان بر عهده دارد.
2- ناهمواريها
قسمت جنوب و شرق استان را كوهستان تشكيل ميدهد. اين كوهها به طور مـوازي و جهت آنها تقريبـاً شرقي– غربـي بوده و دنبـاله سلسله جبال البرز ميباشـد. اين كوهها از منطقهی هزارجريب (استان مازندران) شروع شده و به صورت نواري هلاليشكل امتداد پيدا كرده و در شرق و شمال شرقي به كوههاي آلاداغ، بينالود و هزارمسجد در استان خراسان شمالی ميپيوندد.
كوه شاهوار با ارتفاع 3945 متر بلندترين و نقاط ساحلي با ارتفاع 26- متر پستترين نقاط استان ميباشد.
3- منابع آب
الف) آبهاي سطحي
1- رودها: استان گلستان با توجه به وضعيت خاص اقليمي داراي چند رودخانهی پرآب است كه اين رودخانهها عبارتند از:
- رودخانهی قرهسو: از ارتفاعات كوه قلعهماران سرچشمه ميگيرد و بعد از گذشتن از چندين دهستان بين شهرستانهاي تركمن و بندرگز به خليج گرگان ميريزد. طول رودخانه 160 كيلومتر و در جنوب استان با جهت شرقي- غربي جريان دارد. عمدهترين شاخههاي آن شامل گرمابدشت، شصتكلا، فسنرود، النگدره، توشن و زيارت ميباشد.
- گرگانرود: جهت اين رودخانه از سرچشمه تا جنوب شهر آققلا، تقريباً شمالي ـ جنوبي بوده و سپس شرقي ـ غربي ميگردد. گرگانـرود در تمـامـي دشـت گـرگان جريان داشته و آن را به دو قسمت تقسيم ميكند. مساحت
حوضهی آبريز آن 10250 كيلومتر مربع ميباشد و جهت بستر اصلي آن از شمال شرقي به جنوب غربي بوده و از ارتفاعات جنگل گلستان كوههاي گليـداغ و آلاداغ سـرچشمه ميگـيرد و طــول آن350 كيلومتر است. مهمترين شاخههاي آن دوغ، زاو، اوغان، چهلچــاي، زريـنگـل، رامـيـان، نــوده، رودبــار و محمدآبــاد ميباشد. متوسط آبدهي سالانهی آن حدود 920 ميليون مترمكعب ميباشد كه حدود 420 ميليون مترمكعب آن به مصرف كشاورزي ميرسد.
- رودخانهی اترك: از كوههاي استان خراسان شمالی (ارتفاعات جنوب شرقي شهرستان قوچان) سرچشمه گرفته، طول آن 545 كيلومتر بوده و در قسمت شمالي استان با جهت شرقي– غربي جريان دارد. مهمترين شاخههاي آن شامل سومبار، آجيسو، آقسو، خرتوت و… ميباشد. متوسط حجم آبدهي سالانهی آن در محل ايستگاه چات 534 ميليون مترمكعب ثبت شده است.
- رودخانههاي حوضه ی خليج گرگان: اين رودخانهها به صورت شاخههاي مستقل از دامنههاي شمالي ارتفاعات جنوبي شهرستانهاي بندرگز و كردكوي سرچشمه گرفته و در قسمت جنوب غربي استان با جهت جنوبي– شمالي جريان دارد. مهمترين شاخههاي آن كاركنده، باغو، گز، جفاكنده، زواردشت، بالاجاده، چقر، نوچمن نام دارد كه به رودخانهی قرهسو ميريزند.
2- سدها
سد گرگان: در60 كيلومتري شمال شرقي گرگان قرار داشته و گنجايش مخزن كل آن 100 ميليون مترمكعب آب است.
سد كوثر: در 13 كيلومتري جنوب شرقي گرگان در روستاي نومل واقع شده و گنجايش مخزن سد آن 5/7 ميليون مترمكعب آب است.
3- درياي خزر
درياي خزر با وسعتي حدود 438000 كيلومترمربع، بزرگترين درياچهی جهان به شمار ميرود. اين درياچه بين كشورهاي ايران، روسيه، تركمنستان، قزاقستان و آذربايجان واقع شده است. سواحل جنوبي آن از خليج حسينقلي تا آستارا مربوط به خط ساحلي ايران است. کهنترين نام اين درياچه« هيركاني» است. پس از آن از نامهاي« آبسكون»، « طبرستان»،« قزوين»،« ديلم»،« مازندران»،« گرگان»، « گيلان» و« خزر» براي اين درياچه استفاده شده است. در نقشهها و كتب خـارجي نيز اين دريـاچه به درياي« كاسپيـن» معـروف است.
عمق اين دريا از شمال به طرف جنوب افزايش يافته، به طوري كه عمق متوسط نواحي شمالي آن از 6 متر تجاوز ننموده، در صورتي كه در جنوب و جنوب غربي حداكثر به 1000 متر ميرسد.
كنارههاي اين دريا عموماً شنزار و پست و صاف ميباشد. « خليج گرگان » در جنوب شرقي و تالاب انزلي در جنوب غربي، دو بريدگي مهم آن محسوب ميگردد.
- مشخصات كلي درياي خزر: درياي خزر داراي 1502 كيلومتر طول، 554 كيلومتر پهنا و 438000 كيلومترمربع مساحت بوده و حجم آب آن 79319 كيلومترمربع برآورد ميگردد. طول محيط كرانهی آن 6379 كيلومتر است كه 991 كيلومتر آن در ايران و 5388 كيلومتر ديگر آن در كشورهاي روسيه، تركمنستان، قزاقستان و آذربايجان واقع شده است. وسعت حوضهی آبريز آن 3733000 كيلومترمربع است كه گستردگي آن در ايران 256000 كيلومترمربع ميباشد. مساحت تالاب انزلي 200 كيلومترمربع و مساحت خليج گرگان 400 كيلومترمربع ميباشد.
ب ) آبهاي زيرزميني
ظرفيت منابع آبهاي زيرزميني استان حدود 1350 ميليون مترمكعب برآورد شده است كه 860 ميليون مترمكعب (7/63 درصد) از ظرفيت آن بهرهبرداري ميشود.
4- فرابار سيبري: اين سيستم در دورهی سرد سال فعال ميباشد. ورود چنين سيستمي سبب كاهش دما، سرماي شديد و پديدهی يخبندان در استان ميگردد. چنانچه سيستم مزبور قوي باشد به همان نسبت دماي هوا كاهش مييابد.
5- سيستم كــم فشـار مديترانـه: ايـن سيسـتم به همـراه تودههاي ناشي از مركـز كـمفشار بارانزا بـيش از نيمـي از ريـزشهاي جوي استان را باعث ميشود. دورهی فعاليت آن فصول سرد سال بوده و در نقاط پست و ارتفاعات به ترتيب به صورت باران و برف ظهور مينمايد.
جنگلها و مراتع
1- جنگلها: تمام قسمت جنوبي و جنوب شرقي و قسمتي از شرق گرگان را جنگل فرا گرفته است. وسعت اين جنگلها بیش از 451 هزار هكتار برآورد شده و محدودهی آن از گلوگاه در غرب تا گليداغ در شرق گسترش دارد. گونههاي بسيار باارزشي چون بلندمازو، راش، ممرز، توسكا، ملچ، افرا، آزاد، آلبالوي جنگلي، انار، خرمندي، نمدار، بزبوك، سرخدار، زربين، آلوترش، زرشك، انجير، گلابي، گيلاس، توت جنگلي و… در اين جنگلها وجود دارد كه از نظر زيست محيطي و اقتصادي حايز اهميت فراوان ميباشد.
2- مراتع: مراتع استان نيز بالغ بر 862825 هكتار در 4 حوضهی آبخيز عمده به شرح زير واقع شده است:
حوضهی آبخيز اترك: شامل مراتع بخش مراوهتپه و داشليبرون و مراتع بخش آققلا و گميشان ميباشد.
حوضهی آبخيز گرگان: شامل بخشهايي از كلاله، گاليكش و آققلا ميباشد.
حوضهی آبخيز قرهسو: شامل مراتع بخش مركزي گرگان و قسمتهايي از بخش آققلا ميباشد.
حوضهی آبخيز نكا: شامل مراتع ييلاقي بخش مركزي گرگان، كردكوي و بندرگز ميباشد.
مراتع استان از نظر موقعيت جغرافيايي و آب و هوايي شامل مراتع ييلاقي و قشلاقي ميباشد كه جهت تعليف احشام دامداران مورداستفاده قرار ميگيرد.
- آب و هوا
تنوع اقليمي استان گلستان به دليل شرايط جغرافيايي و طبيعي قابل توجه ميباشد، به طوري كه نواحي جنوبي از آب و هواي كوهستاني، نواحي مركزي و غربي از آب و هواي معتـدل مديترانهاي و نواحي شمالي از آب و هواي نيمه خشك و خشك برخوردار است. هر چه از سمت دريا به شرق و از جنوب به شمال پيش ميرويم از رطوبت هوا كاسته و بر خشكي آن افزوده ميشود.
تعاريف و مفاهيم به كار رفته در اين فصل به شرح زير است:
شهرستان: واحدي از تقسيمات كشوري است با محدودهی جغرافيايي معين كه از به هم پيوستن چند بخش همجوار كه از نظر عوامل طبيعي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي واحد متناسب و همگني را به وجود آوردهاند، تشكيل شده است.
بخش: واحدي است از تقسيمات كشوري كه داراي محدودهی جغرافيايي معين بوده و از به هم پيوستن چند دهستان همجوار مشتمل بر چندين مزرعه، مكان، روستا و احياناً شهر كه در آن عوامل طبيعي و اوضاع اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي، واحد همگني را به وجود ميآورد.
شهر: محلي است با محدودهی قانوني كه در محدودهی جغرافياي بخش واقع شده و از نظر بافت ساختماني، اشتغال و ساير عوامل داراي سيمايي با ويژگيهاي شهر ميباشد.
دهستان: كوچكترين واحد تقسيمات كشوري است كه داراي محدودهی جغرافيايي معين بوده و از به هم پيوستن چند روستا، مكان، مزرعه همجوار تشكيل ميشود و از لحاظ محيط طبيعي، فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي همگن بوده و امكان خدماترساني و برنامهريزي در سيستم، شبكهی واحدي را فراهم مينمايد.
ايستگاههاي سينوپتيك (ايستگاههاي دیدهبانی همزمان سطح زمین): ايستگاههايي است كه در آن، عوامل مختلف جوي از قبيل درجهی حرارت خشك و تر، مقدار و نوع ابر، مقدار بارندگي، نوع پديدهی جوي، سمت و سرعت باد، مقدار تبخير، فشار، ساعـات آفتابي، نحـوهی تغييرات فشـار، ميـزان تـشعشـع خورشيد و غيره براساس دستورالعملهاي مشخص و در رأس ساعت معين (به طور همزمان در سراسر جهان)، اندازهگيري و پس از ثبت در يك دفتر مخصوص، توسط دستگاههاي مخابراتي از قبيل SSB، تلفن و تلكس، به مراكز هواشناسي در سراسر جهان مخابره ميشود.
حداقل مطلق: عبارت است از پايينترين درجهی حرارت در يك دورهی مشخص از زمان (24ساعت، يك ماه، يك سال يا چند سال).
حداكثر مطلق: عبارت است از بالاترين درجهی حرارت در يك دورهی مشخص از زمان (24 ساعت، يك ماه، يك سال يا چند سال).
رطوبت نسبي: مقدار هواي تر موجود در يك واحد حجم از هواي معمولي است.
ذخایر جنگلی: به مناطقی که دارای گونـه یا گونـههای درحال انقراض، نادر، آسیبپذیر، مورد تهدید و یا گونههای بومی با ویژگیهای خاص، اطلاق میشود و رویشگاه گونههای آن نیاز به حفاظت و حمایت دارد.
پارک جنگلی طبیعی: به مناطقی از جنگل گفته میشود که به خاطر موقعیت مناسب و جذابیتها و ویژگیهای طبیعی تحت مدیریت تفریحی، حفاظتی و حمایتی درمیآید.
فضای سبز: به مجموعه پوششگیاهی که به طور طبیعی موجود بوده و یا توسط بشر جهت برآورد نیازهای روزمره بوجود میآید.
جنگل: به عرصهای پوشیده از رستنیهای خودرو، درختی و درختچهای با تاج پوشش حداقل 5 درصد در مساحتی معادل حداقل 5/0 هکتار اطلاق میشود.
فصل 1-سرزمین و آب و هوا
جدول 01- طول و عرض جغرافيايي شهرستانها (سال 1393).
جدول 02- تعداد شهرستان، بخش، شهر و دهستان براساس تقسيمات كشوري در پايان سال.
جدول 03- مشخصات عمومي شهرستانها براساس تقسيمات كشوري در پايان سال (سال پيش فرض).(1)
جدول 05- مساحت (هكتار) جنگل ها، مراتع و بيابان تا پايان سال (سال پيش فرض).
جدول 07 (1)- درجه حرارت در ايستگاههاي ايستگاههاي همديدي هواشناسي در سال (سال پيش فرض) - (سلسيوس).
جدول 07 (2) - اطلاعات هواشناسي ايستگاههاي همديدي در سال (سال پيش فرض - براي 4 ستون اطلاعات).
جدول 09- دماي سالانه شهرهاي داراي ايستگاه همديدي از بدو تاسيس تا پايان سال (سال پيش فرض) - (سلسيوس).
جدول 10- پارامترهاي فيزيكي و شيميايي اندازه گيري شده در رودخانه هاي (قره سو/ گرگان) در سال.
فصل 1-سرزمین و آب و هوا