فعاليت‌هاي مربوط به بهزيستي و تأمين اجتماعي در قالب خدمات حمايتي (غيربيمه‌اي) و بيمهاي توسط سازمان‌ها و مراكز متعدد دولتي و غيردولتي انجام مي‌گيرد. اما به علت عدم دسترسي به آمارهاي بخش غيردولتي، اطلاعات آماري اين فصل فقط مربوط به خدماتي است كه توسط سازمان‌هاي عمده‌ی دولتي ارائه ميشود، به استثناي خدمات صورت گرفته توسط مراكز غيردولتي كه تحت نظارت سازمان بهزيستي كشور قرار دارند. علاوه بر آن نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 در زمینه‌ی انواع معلولیت‌ها در این فصل آورده شده است.
الف) خدمات حمايتي (غيربيمه‌اي)
مجموعه‌اي از تدابير و فعاليت‌هاي مددكاري، مشاوره‌اي و ساير خدمات اجتماعي و توانبخشي است كه به منظور تأمين نيازهاي اساسي گروه‌هاي كم درآمد و ارتقاي سطح زندگي آن دسته از آسيبديدگان جامعه، خانواده‌هاي شهدا، ایثارگران و مفقودين و جانبازان صورت مي‌گيرد. سازمان‌هاي فعال در اين زمينه عبارتند از:
1- سازمان بهزيستي كشور
تا قبل از سال 1359، واحدهاي مختلفي عهده‌دار انجام خدمات مربوط در سطح كشور بودند كه در سال 1359 با ادغام آن واحدها، سازمان بهزيستي كشور تشكيل شد. آمارهاي مربوط به فعاليت‌هاي بهزيستي كه توسط واحدهاي ذيربط به روش ثبتي تهيه و ارائه شده از سال 1345 تاكنون در سالنامه‌ی آماري كشور درج شده است.
2- كميته امداد امام خميني (ره)
اين كميته كه در سال 1357 به منظور رسيدگي به امور محرومان جامـعه و كمـك به آنان تأسيس شد، از سال 1361 تاكنون، آمار نتايج فعاليت‌هاي خود را به روش ثبتي گردآوري و ارائه كرده است.
3- سازمان بنياد شهيد و امور ايثارگران
بنياد شهید و جانبازان به ترتيب در سال هاي 1358 و 1357 به منظور رسيدگي به امـور خانواده‌هـاي شهـدا، ایثـارگران، مفـقوديـن و جانبـازان تأسيس شدند و آمارهاي مربوط به فعاليت‌هاي اين نهادها كه به روش ثبتي تهيه ميشود، به ترتيب از سال1370 و 1373 در دسترس مي‌باشد. این دو بنیاد در سال 1383 با هم ادغام و به سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران تغییر نام یافت.
4- جمعيت هلال احمر جمهوري اسلامي ايران
اين سازمان در سال 1302 با نام جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران تأسيس شد. آمار فعاليت‌هاي اين جمعيت كه به روش ثبتي تهيه ميشود، از سال 1345 تاكنون در سالنامه‌ی آماري كشور درج شده است.
ب) خدمات بيمهاي
اين خدمات كه براساس مشاركت بيمه شده، كارفرما و دولت شكل مي‌گيرد، به صورت‌هاي مختلف به اجرا در مي‌آيد. خدمات بيمهاي شامل بيمه‌ی درماني، بازنشستگي، ازكارافتادگي، بيكاري، حوادث ناشي از كار، فوت، ايام بارداري و كمك هزينه‌ی عائله‌مندي مي‌باشد. سازمان‌هاي فعال در اين زمينه عبارتند از:
1- سازمان تأمين اجتماعي
در سال 1309 اولين اقدام در مورد بيمه كارگران در قبال حوادث ناشي از كار شروع شد و با تأسيس اين سازمان در سال1354، قشـرهـاي بيمـه شـده و نـوع حمايت‌هاي انجام شده نيز گسترش بيشتري يافت. آمارهايي كه در اين زمينه به روش ثبتي جمع‌آوري و ارائه ميشود، از سال 1345 در سالنامه‌هاي آماري كشور درج شده است.
2- سازمان بيمه‌ی خدمات درماني
اين سازمان براساس قانون بيمه ی همگاني خدمات درماني كشـور مصوب 1373، تأسيس و آمارهايي كه در اين زمـينه به روش ثبتي تهيه و ارائه ميشود، از سال 1374 در دسترس مي‌باشد. شايان ذكر است قبل از تأسيس اين سازمان، قانون بيمه‌ی خدمات درماني كاركنان دولت در سال 1351 به تصويب رسيد و از سال 1353 توسط وزارت بهداري وقت به مرحله اجرا گذاشته شد.
تعاريف و مفاهيم به كار رفته در اين فصل به شرح زير است:
خدمات اجتماعي: مجموعه‌اي از تدابير خدمات غيربيمه‌اي است كه به منظور كمك به تأمين حداقل نيازهاي اساسي گروه‌هاي كم درآمد و نيازمند جامعه ارائه ميشود.
مجتمع خدمات اجتماعي: واحدي است اجرايي كه دو يا چند فعاليت از فعاليت‌هاي برنامه حمايت از افراد و خانوارهاي بي‌سرپرست و نيازمند را به مددجويان ارائه مي‌دهد.
برنامه‌ی جوانان و نوجوانان: عبارت است از برنامه‌ريزي و نظارت بر حسن اجراي برنامه‌هاي آموزشي، فرهنگي و ورزشي در مجتمع‌هاي بهزيستي كه به منظور جامعه‌پذيري و فرهنگ‌پذيري و پركردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان خانواده‌هاي تحت پوشش در مناطق آسيب‌زا و محروم ارائه مي‌گردد.
خدمات توانبخشي: به مجموعه‌اي از خدمات پزشكي، پيراپزشكي، آموزشي، حرفه‌اي و اجتماعي گفته ميشود كه در جهت به حداكثر رساندن توانايي‌هاي موجود در فرد معلول به كار گرفته ميشود.
خدمات پيشگيري: به مجموعه‌ی تدابيري اطلاق ميشود كه بـراي جلـوگيري از بروز و يا گستـرش پديده‌ی خـاصي در يـك مجموعه‌ی بخصوص صورت مي‌گيرد.
آموزش ارتباط بين خانواده و كودك ناشنوا: روش‌هاي ارتباطي ويژه‌ی ناشنوايان از قبيل لبخواني، زبان اشاره و درك مفاهيم و پرورش قواي حسي، حركتي و ذهني كودك و ساير امور ذيربط از قبيل چگونگي همسازي كودك با محيط، به كودكان و والدين آنان آموزش داده ميشود.
طرح شهيد رجايي: طرحي است كه براساس آن به سالمندان نيازمند 60 ساله و بيشتر جامعه‌ی روستايي و عشايري كشور و افراد تحت تكفل آنها كمك ميشود. مددجويان تحت پوشش اين طرح، ماهانه مبالغي مستمري به صورت نقد يا كالا دريافت مي‌دارند.
طرح مددجويي: طرحي است كه براساس آن افراد بنا به عللي از قبيل فقدان سرپرست، از كارافتادگي سرپرست، معلوليت سرپرست و …برحسب نوع نيازمندي، تحت پوشش كمك‌هاي دائمي يا موردي قرار مي‌گيرند.
خدمات درماني: اين خدمات تحت عناوين درمان سرپايي، بستري، نسخه‌پيچي، اعزام بيمار، تحويل وسايل توانبخشي، زايمان و… در مورد كليه‌ی افراد خانوارهاي واجد شرايط استفاده از كمك‌هاي درماني انجام ميشود.
وام خودكفايي: وام يا كمك‌هاي مالي است كه به خانوارهاي تحت پوشش كميته امداد امام خميني (ره) براي فعاليت در زمينه‌ی قاليبافي، گليم‌بافي و جاجيم‌بافي، بافندگي و خياطي، دامداري و كشاورزي و… پرداخت ميشود.
درصد جانبازي: عبارت است از ميزان عدم توانايي جسمي و رواني جانباز كه توسط كميسيون پزشكي تعيين ميشود. درصد كامل براي جانبازان، معادل واژه‌ی ازكارافتادگي در قوانين استخدامي كشوري است.
كارگاه دولتي: مؤسسه‌اي است كه به موجب قانون ايجاد و تحت پوشش مديريت دولتي اداره ميشود و بودجه‌ی آن به طور كامل يا به ميزان حداقل پنجاه و يك درصد، از محل اعتبارات دولتي تأمين مي‌گردد. مانند سازمان‌هاي دولتي و وزارتخانه‌ها كه تمام بودجه‌ی آن از محل اعتبارات دولتي تأمين ميشود و مؤسساتي مانند شركت فرش يا قند ورامين و… كه بيش از نيمي از سرمايه‌ی آن دولتي است.
كارگاه غيردولتي: كارگاهي است كه به وسيله‌ی اشخاص حقيقي يا حقوقي اداره ميشود و شامل دو بخش خصوصي و عمومي است. كارگاه‌هايي كه در بخش عمومي فعاليت دارند از لحاظ بودجه خودكفا هستند و احتمالاًً تحت نظارت دولت قرار دارند ولـي دولتي محسـوب نمي‌شوند. مثل شهرداري‌ها، جمعـت هلال احـمــر جمهـوري اسلامي ايران، كارگاه‌ها و شركت‌هاي تحت پوشش صنايع ملي و….
كارگاه با بيمه‌ی قراردادي: كارگاهي است كه قسمتي از تعهدات سازمان تأمين اجتماعي را رأساً در قبال بيمه‌شدگان خود انجام مي‌دهد و حق بيمه‌ی اين قسمت از تعهدات، به صورت پورسانت به كارفرمايان كارگاه‌هاي مزبور واگذار ميشود.
كارگاه با بيمه‌ی غيرقراردادي: كارگاهي است كه كليه‌ی تعهدات سازمان تأمين اجتماعي در قبال بيمه‌شدگان آن كارگاه، از طرف سازمان تأمين اجتماعي انجام مي‌گيرد.
بيمه‌ی اختياري: افرادي كه در زمان گذشته حداقل به مدت يك سال به عنوان بيمه شده، براي آنان حق بيمه پرداخت شده باشد و در زمان حاضر نيز كاركن مستقل به شمار آيند، مي‌توانند بار ديگر خود را بيمه كنند.
بيمه حرف و مشاغل آزاد: اين بيمه شامل آن دسته از صاحبان حرف و مشاغل آزاد است كه براي انجام حرفه و شغل موردنظر، با داشتن كارگر (به صورت كارفرما) يا خود به تنهايي (خويش فرما) به استناد مجوز اشتغال صادره از سوي مراجع ذیصلاح و يا به تشخيص هيأت مديره سازمان تأمين اجتماعي، به كار اشتغال داشته باشند و مشمول مقررات حمايتي نيز قرار نگيرند.
بيمه ی بيكاري: سازمان تأمين اجتماعي مكلف است به افرادي كه طبق مقررات قانون سازمان تأمين اجتماعي، بيمه بوده و برخلاف ميل و اراده خود بيكار شده‌اند و نيز آماده‌ی انجام كار مي‌باشند، مقرري ايام بيكاري پرداخت كند.
غرامت دستمزد: به وجوهي اطلاق ميشود كه در ايام بارداري، بيماري و ناتواني موقت براي اشتغال به كار و عدم دريافت مزد يا حقوق، به حكم قانون به جاي مزد يا حقوق، به بيمه شده پرداخت ميشود.
كمك هزينه‌ی ازدواج: مبلغي است كه طبق شرايط خاص بــراي تأمين قـسمتـي از هزيـنـه‌هــاي ازدواج بــه بــيـمه شده پرداخت ميشود.
غرامت نقص عضو: مبلغي است كه به طور يكجا، براي جبـران نقـص عضو يا جبـران تقليـل درآمـد بيمه شده، به وي پرداخت ميشود.
ازكار افتادگي كلي: عبارت است از كاهش قدرت كار بيمه شده، به نحوي كه با اشتغال به كار سابق يا كار ديگري، بيش از يك سوم از درآمد قبلي خود را به دست آورد.
ازكار افتادگي جزئي: عبارت است از كاهش قدرت كار بيمه شده، به نحوي كه با اشتغال به كار سابق يا كار ديگر، فقط قسمتي از درآمد خود را از دست بدهد.
بازنشستگي: عبارت است از عدم اشتغال به كار مستخدم مشترك صندوق بازنشستگي كشوري يا فرد بيمه شده توسط سازمان تأمين اجتماعي به سبب احراز شرايط بازنشستگي به موجب قانون.
مستمري: عبـارت است از مبـلغي كه طبق شرايـط مقرر در قانون، ” به طور مستمر“ به منظور جبران قطع تمام يا قسمتي از درآمد، به بيمه شده و يا در صورت فوت او براي تأمين معيشت بازماندگان وي، به آنان پرداخت ميشود.
مشترك صندوق بازنشستگي كشوري: يك فرد از ابتداي خدمت آزمايشي تا مادامي كه آخرين ورثه‌ی وي حقوق وظيفه دريافت مي‌كند، مشترك صندوق بازنشستگي كشوري تلقي ميشود.
” شاغل فوت شده“ مشترك صندوق بازنشستگي كشوري: هرگاه مستخدم رسمي در زمان اشتغال، فوت كند و حداقل داراي يك ورثه‌ی مشمول دريافت حقـوق وظيفه باشد، ” شاغل فوت شده“ مشترك صندوق بازنشستگي كشوري ناميده ميشود.
” بازنشستهی فوت شده“ مشترك صندوق بازنشستگي كشوري: هرگاه فرد بازنشسته يا ازكار افتاده فوت كند و حداقل داراي يك ورثه‌ی مشمول دريافت حقوق وظيفه باشد ، ” بازنشستهی فوتشده“ مشترك صندوق بازنشستگي كشوري ناميده ميشود.
روستا مهد: مهدکودک‌های خصوصی روستایی که با اخذ مجوز از بهزیستی فعالیت می‌کنند
فصل 15- بهزیستی و تامین اجتماعی
جدول 07-15- مبلغ درآمدهاي اختصاصي و غيرمستقيم در سال (سال پيش فرض) (هزار ريال).
جدول 13-15- فعاليت‌هاي جمعيت هلال احمر ايران در حوزه امداد و نجات در سال.
جدول 14-15- تعداد اعضاء، داوطلبان و امدادگران جمعيت هلال احمر تا پايان سال.
جدول 15-15- آموزش همگاني برگزار شده و تعداد آموزش گيرندگان جمعيت هلال احمر در سال.
جدول 17-15- تعداد افراد بيمه شدگان تحت پوشش اداره كل تأمين اجتماعي تا پايان سال (سال پيش فرض).
جدول 23-15- تعداد مراكز درماني ملكي و طرف قرارداد اداره كل تأمين اجتماعي تا پايان سال..
جدول 26-15- مستمري بگيران صندوق بازنشستگي اداره كل تأمين اجتماعي تا پايان سال..
