فصل 17- بهداشت و درمان

اطلاعات اين فصل شامل نيروي انساني شاغل در بخش دولتي فعاليت‌هاي بهداشت و درمان تأسيسات و تجهيزات بهداشتي و درماني بخش خصوصي و دولتي و فعاليت‌هاي انجام‌شده در زمينه‌ی پيشگيري و درمان بيماري‌هاي انسان و دام توسط بخش دولتي مي‌باشد.

جمع‌آوري آمارهاي مربوط به فعاليت‌هاي بهداشتي و درماني كشور براي نخستين بار در سال 1335، توسط وزارت بهداري سابق آغاز شد و تا سال 1364 توسط وزارتخانه­ ی مزبور دنبال گرديد.

در سال 1364، با ادغام دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و بيمارستان‌هاي وابسته به آنها، وزارت بهداري سابق در قالب تشكيلات جديد و به نام «  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي »  وظيفه‌ی جمع‌آوري و ارائه‌ی آمار فعاليت‌هاي­ بهداشتي را عهده‌دار شد و از آن زمان تاكنون به طور مستمر به انجام اين امر اشتغال داشته است.

شايان ذكر است تهيه‌ی آمار مربوط به پزشكان شاغل در بخش خصوصي در حال حاضر توسط سازمان نظام پزشكي كشور صورت مي‌گيرد كه به علت موانع و مشكلات­ موجود در زمينه‌ی ارائه آمار ­به هنگام در اين مورد درج  آن در سالنامه‌‌ی آماري استان ميسر نشده است.

همچنين آمـار تأسيسات و تجهيزات بهداشتي و درماني مندرج در اين فصل مربوط به مؤسساتي است كه حداقل 6 ماه  از سال فعال بوده‌اند و شامل مؤسسات بهداشتي و درماني نيروهاي مسلح نمي‌شود.

تعاريف و مفاهيم  به ­كار رفته دراين فصل  به شرح زيراست:

پزشك: به كساني اطلاق مي‌شود كه  تحصيلات پزشكي را در يكي از دانشگاه‌هاي  داخل، يا خارج از كشور به پايان رسانيده و به اخذ پايان‌نامه نايل آمده‌اند و مدارك آنان نيز مورد تأييد  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مي‌باشد. آمار پزشكان شامل دندانپزشكان، دامپزشكان و داروسازان نيز ‌مي‌باشد.

با توجه به گستردگي رشته‌هاي تخصصي­ پزشكي، آمار موجود مربوط به برخي تخصص‌ها تحت عناوين كلي در جدول شماره 10- 16 درج شده است كه شمول تفصيلي آن به شرح زير مي‌باشد:

تخصص و فوق­ تخصص داخلي: داخلي، آنكولوژي، خون، روماتولوژي، ريه، غدد و گوارش.

تخصص و فوق­ تخصص اطفال: ارتوپدي اطفال، اعصاب اطفال، آلرژي اطفال، جراحي اطفال، خون اطفال، عفوني اطفال، غدد اطفال، قلب اطفال، كليه اطفال، گوارش اطفال و بيماري‌هاي نوزادان.

تخصص اعصاب و روان: اعصاب و روانپزشكي.

تخصص ارولوژي: ارولوژي، كليه، جراحي كليه و مجاري ادراري.

تخصص ارتوپدي: ارتوپدي و جراحي استخوان مفاصل.

تخصص پرتونگاري: راديولوژي و سونوگرافي.

تخصص دندانپزشكي: ارتودنسي، اندودنتيكس، آسيب‌شناسي دهان و دندان، بيماري‌هاي فك و دهان و دندان، پاتولوژي فك و صورت، پروتز دنداني، پريودنتولوژي، جراحي دهان و فك و صورت، دندانپزشكي ترميمي، دندانپزشكي اطفال.

 تـخـصـص­ داروســـازي: داروســـازي، داروســازي صنعتــي، فارماكولوژي، فارماسوتيكس، فارماكوگنوزي. لازم به ذكر است آمار پزشكان متخصص در رشته‌هاي قلب و عروق، مغز و اعصاب، گوش و حلق و بيني، چشم­ و زنان و زايمان شامل پزشكان متخصص جراحي در رشته‌هاي ياد­شده نيز مي‌باشد.

پيراپزشك: به غير پزشكاني كه در زمينه‌ی بهداشت  و درمان فعاليت داشته باشند، اطلاق مي‌شود.

بهورز ( بهدا شتيار): به افرادي اطلاق مي‌شود كه بومي و مقيم روستا هستند و با حداقل سواد دوره‌ی ابتدايي، دوره‌ی دوساله‌ی آموزش عملي و نظري ذيربط را گذرانده‌اند.

مؤسسات درماني:  به كليه‌ی مراكز درماني اعم از بيمارستان، زايشگاه و آسايشگاه كه مجهز به تخت درماني باشند، مؤسسه‌ی­ درماني اطلاق مي‌شود. اين مؤسسات به سه گروه تقسيم ‌ مي‌‌شوند :

-   مؤسسات درماني وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.

-  مؤسسات درماني خصوصي.

-  ساير مؤسسات درماني، مانند مؤسسات درماني وابسته به سازمان تأمين اجتماعي، مؤسسات خيريه، بنياد شهيد، بانك ملي و غيره.

بيمارستان:  واحدي است كه حداقل داراي 15 تخت با تجهيزات و تسهيلات و خدمات عمومي پزشكي لازم بوده و نيز حداقل  داراي  دو  بخش داخلي و جراحي،  همراه  با  گروه­ پزشكان متخصص باشد.

زايشگاه:  واحدي است كه حداقل داراي 15 تخت،  پزشك متخصص در امر زنان و زايمان و نيز يك اتاق عمل باشد.

آسايشگاه:  واحدي است كه حداقل داراي 15 تخت  و تسهيلات و خدمات عمومي لازم بوده و نيز حداقل داراي يك بخش اختصاصي همراه با گروه پزشكان متخصص‌  در رشته‌هاي مربوطه باشد، ‌مانند آسايشگاه‌هاي رواني، مجذومين، مسلولين، معتادين و غيره.

مراكز  بهداشتي و درماني:  شامل درمانگاه، كلينيك، پلي‌كلينيك و مركز بهداشت مي‌باشد. فعاليت مركز بهداشت عموماً انجام واكسيناسيون و در مواردي توأم با خدمات درماني است.

مراكز بهداشتي و درماني مستقل:  به مراكزي اطلاق مي‌شود كه داراي مديريت و حسابداري و محل فعاليت مستقل باشند.

مراكز  بهداشتي و درماني غيرمستقل:  به مراكزي اطلاق مي‌شود كه معمولاً در داخل­ يا جنب مؤسسات درماني قرار دارند و داراي مديريت و حسابداري و مكان فعاليت مستقل  نيستند و از نظر كاركنان و اعتبارات نيز از مؤسسه مادر تغذيه مي‌شوند.

خانه‌ بهداشت:  اولين  واحد  ارائه‌ی  خدمات  اوليه‌ی بهداشتي و درماني در نظام شبكــه‌ی جامع  بهداشتي  و درمانيمي‌باشد.  محل استقرار اين واحد روستاهاي كشور است. هر خانه­ بهداشت برحسب شرايط جغرافيايي، امكانات ارتباطي و پراكندگي جمعيت، يك يا چند روستا را با جمعيتي حدود 1500 نفر پوشش مي‌دهد. كاركنان خانه‌بهداشت را  بهورزان  و بهداشت ياران تشكيل مي‌دهند كه در تشكيلات جديد سازماني وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي از سال 1368 به هر دو گروه « بهورز»  اطلاق مي‌شود.

آزمايشگاه تشخيص­  طبي: آزمايشگاه تشخيص طبي به طور اعم عبارت است از آزمايشگاه ميكروب­شناسي و انگل‌شناسي، سرم‌شناسي و بيوشيمي. هر آزمايشگاه داراي يك نفر مسئول است كه بايد داراي درجه‌ی دكترا در پزشكي يا داروسازي يا دامپزشكي و يا علوم شيمي و بيولوژي بوده و گوا هينامه­ی دوره‌ی تكميلي آزمايشگاهي يا گواهينامه‌ی رسمي تخصصي در امور آزمايشگاهي خود را از دانشگاه‌هاي پزشكي  يا از مراكز  معتبر كه  به تصديق­ مراجع صلاحيت‌دار رسيده است، اخذ كرده باشد.

توانبخشي: به كليه‌ی واحدهاي درماني اطلاق مي‌شود كه صرفاً كار درمان فيزيكي بدن را انجام مي‌دهند. اين مؤسسات‌ شامل فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، شنوايي­سنجي، بينايي­سنجي و ارتوپدي فني مي‌باشد.

نحوه‌ی استقرار آنها به دو صورت مستقل و غيرمستقل است. آن دسته از تـوانبخشي‌هايـي كه داخل­ يك بيمارستـان يا درمانگاه باشند « غيرمستقل»  و توانبخشي‌هايي كه بدون وابستگي به هيچ مركز ديگري عمل ­كنند « مستقل»  ناميده مي‌شوند.

پرتونگاري:  تشخيص و درمان بيماري‌ها با استفاده از انرژي به صورت اشعه است كه توسط پزشكان متخصص­ پرتونگاري، تكنسين‌هاي پرتونگاري و كارمندان­ تجربي واجد شرايط خاص و داراي كارت اجازه كار از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي انجام مي‌شود. در اين فصل منظور از پرتونگاري، محل انجام آزمايش‌هاي پرتوشناسي و ارائه‌ی خدمات پرتونگاري است كه صلاحيت آن به تأييد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي رسيده است.