فصل 21- هزینه و درآمد خانوار

بررسي هزينه و درآمد خانوار (بودجه‌ی خانوار)، براي اولين بار در سال 1314 توسط بانك ملي ايران صورت گرفت. هدف اصلي اين بررسي، به دست آوردن ضرايب مصرف براي محاسبه‌ی شاخص هزينه‌ی زندگي بود.

بعد از يك وقفه طولاني، در سال 1338، اداره‌ی بررسي‌هاي اقتصادي بانك ملي ايران به منظور تجديدنظر در ضرايب اهميت شاخص هزينه‌ی زندگي، با پرسش  از خانوارهاي نمونه در 23 شهر كشور به آمارگيري در اين زمينه مبادرت نمود. از سال 1344 بانك مركزي ايران بررسي‌هايي را در مورد هزينه و درآمد خانوارهاي شهري، به طور مرتب انجام داد. به علاوه از سال 1347، آمارگيري از هزينه و درآمد خانوارها از نقاط شهري در مقياسي گسترده‌تر توسط مركز آمار ايران شروع شد كه نتايج آن تاكنون به طور سالانه استخراج و منتشر شده است.

آمارگيري از هزينه و درآمد خانوار روستايي، براي اولين بار در سال 1342 توسط اداره كل آمار عمومي سابق انجام شد و سپس با تأسيس مركز آمار ايران در سال 1344 در مقياسي وسيعتر ادامه يافت.

در حال حاضر آمار هزينه و درآمد خانوارهاي شهري  از طريق دو منبع ” مركز آمار ايران “  و ” بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران “  و آمار هزينه و درآمد خانوارهاي روستايي، توسط ” مركز آمار ايران “ منتشر مي‌شود.

در استان گلستان به موازات ساير استان‌هاي كشور  اين آمارگيري صورت گرفته است.

در اين فصل، آمار متوسط هزينه‌هاي خوراكي و غيرخوراكي سالانه‌ي يك خانوار شهري و روستايي به تفکیک  اجزاء، هزينه و متوسط‌‌ درآمد‌ سالانه‌ی‌ خانــوارهاي‌ مزبور برحسب‌ منابع درآمد، براساس‌ نتايج ‌طرح‌هاي آماري مركز آمار ايران ارائــه شـده اســت.

طــرح‌هـاي مـزبـور، بـا اسـتـفـاده از توصيه‌هاي سازمان ملل متحد (براساس نشرياتNHSCP و SNA) به روش آمارگيري نمونه‌اي از طريق مراجعه به خانوارهاي نمونه در نقاط شهري و روستايي انجام مي‌گيرد.

تعاريف و مفاهيم به ­كار رفته در اين فصل به شرح زير است:

هزينه­ ی خانوار (هزینه ­ی ناخالص خانوار، هزینه ­ی ­خالص­ خانوار): هزینه­ های مصرفی خانوار عبارت است از ارزش ریالی کالاها و یا خدماتی که توسط خانوار به منظور مصرف یا هدیه به دیگران از طریق خرید، تولید خانگی، در برابر خدمت، از محل کسب رایگان (از سازمان­ها) در برابر خدمت، از محل کسب رایگان (از سازمان­ها) تهیه شده است.

هزينه­ ی ناخالص: عبارت است از هزينه‌ی خانوار با لحاظ کردن فروش دست دوم كالاها.

هزينه­ ی خالص: عبارت است از هزينه‌ی ناخالص منهاي فروش دست دوم كالاها. بنابراين در مواردي كه ارزش كالاهاي فروخته ­شده بيشتر از ارزش كالاهاي خريداري شده باشد، حاصل به صورت عدد منفي درج مي‌شود.

خانوار، نقاط شهري، نقاط روستايي: رجوع كنيد به تعاريف و مفاهيم « فصل2- جمعيت».

درآمـد: كليه‌ی وجوه و ارزش پولی کالاها و خدماتی است كه در برابر كار انجام ­شده يا سرمايه‌ی به كار افتاده و يا از طريق منابع ديگر (حقوق بازنشستگي، درآمدهاي اتفاقي و نظاير آن) در زمان آماري موردنظر هر یک از اعضا به خانوار تعلق ‌گرفته باشد.‌ در ‌اين ‌طرح، ‌انواع درآمد‌ خالص به شرح زیر ‌است:

درآمد مزد و حقوق­ بگيري بخش عمومي، بخش خصوصي، بخش تعاوني: درآمد كليه‌ی اعضاي شاغل مزد و حقوق­ بگير خانوار در بخش عمومي، بخش خصوصي و بخش تعاوني است كه شامل دريافت‌هاي مستمر  و غيرمستمر پولي و غيرپولي آنان پس از كسر ماليات و بازنشستگي مي‌باشد.

درآمد مشاغل آزاد كشاورزي:  درآمد افرادي از خانوار كه در بخش كشاورزي به صورت كارفرما و يا كاركن مستقل كار مي‌كنند، پس از كسر هزينه‌هاي شغلي به عنوان درآمد مشاغل آزاد كشاورزي تلقي شده است. هزينه‌هاي شغلي شامل مزد و حقوق پرداختي، هزينه‌ی مواد اوليه، ابزار بي‌دوام، استهلاك، ساير هزينه‌هاي توليد و همچنين ماليات شغلي مي‌باشد.

درآمد مشاغل آزاد غيركشاورزي:  درآمد افرادي از خانوار كه به صورت كارفرما يا كاركن مستقل در مشاغل آزاد غيركشاورزي به كار اشتغال دارند، پس از كسر هزينه‌هاي شغلي، به عنوان درآمد مشاغل آزاد غيركشاورزي منظور شده است.

درآمدهاي متفرقه: كليه‌ی وجوه و ارزش كالاهايي است كه خانوار به غير از طريق اشتغال اعضاي خود  دريافت كرده است. مانند درآمد حاصل از فروش مصنوعات ساخته­ شده توسط خانوار در خانه، حقوق بازنشستگي، درآمد مستغلات، سود سرمايه‌گذاري، كمك‌هاي دريافتي از سازمان‌هاي اجتماعي و مؤسسات خيريه .