مقدمه
به دليل اهميت فعاليت‌هاي نفت، گاز و پتروشيمي در اقتصاد ايران، اطلاعات آماري مربوط به اين فعاليت‌ها در فصل‌هاي معدن و صنعت منظور نشده و يك فصل مستقل در اين سالنامه به آن اختصاص داده شده است.
با استخراج نفت و گاز از اولين چاه نفت در مسجد سليمان، در سال 1287 شمسي (1908 ميلادي)، فعاليت صنعت نفت در ايران آغاز شد و آمارهاي مربوط به آن نيز از زمان مذكور گردآوري شده است. پس از ملي شدن صنعت نفت در اسفند 1329، شركت ملي نفت ايران آمارهاي وسيع‌تري را منتشركرده است. در اولين سالنامه آماري كشور، آمارهاي مربوط به سال1334 شمسي (1955ميلادي) درج شده است.
پس از تأسيس شركت ملي گاز ايران در اسفند 1344 و شركت ملي گاز مايع ايران در سال 1366، اين دو شركت نيز به‌ترتيب آمارهايي در زمينه گاز طبيعي (L.N.G) و گاز مايع (L.P.G) گردآوري و ارائه كرده‌اند.
در سال1342 بـا احداث اولين‌‌كارخانه‌كودشيميايي در كشور، صنايع پتروشيمـي تولـد يافـت و اين نقطـه آغـاز تأسيس سازماني مستقل براي معرفـي صنعتـي نو دركشور به شمار مـي‌رود. از سـال 1343 اين سازمان نوپا تحت عنوان "شركت ملي صنايع پتروشيمي" به فعاليت خود ادامه داد. بــه‌دليل وجـود منابع اوليـه فـراوان نفـت و گاز و ارزش افـزوده بـالا و همچنيـن سايـر عوامل، توليـد مواد پتروشيمي در ايران مورد توجه و عنايت خاصي قرارگرفته است.
در حال حاضر، آمارهاي مندرج در اين فصل، از معاونت برنامه‌ريزي و نظارت بر منابع هيدروكربوري وزارت نفت دريافت مي‌شود. شايان ذكر اسـت، علاوه بـر آمـارهـاي مندرج در ايـن فصل، آمارهايي در زميـنه نفـت و گاز در فـصل 22 (آمارهاي بين‌الملل) ارائه شـده است كه منبع آن سازمان كشـورهاي صـادركننـده نفت (OPEC) مي‌باشد.
تعاريف مفاهيم
نفت خام: نفت خام آميزه‌اي پيچيده از تركيبات هيـدروكـربـوري است كه از مخازن طبيعي نفت در زيرزمين، در بعضي از نقاط دنيا استخراج مي‌شــود. نفت خام بـه‌طور عمـده، متشكـل از تركيبات اشبـاع و غيـر اشباع هيـدروكـربورهاي آليفاتيك و بعضاً آروماتيك مي‌باشد. بجز هيدروژن و كربـن كه دو عنصـر اصلي تشكيل‌دهنده نفت خام به شمار مي‌رونـد، عنـاصر ديگـري مانند ازت، اكسيـژن، گوگرد و فلـزهايي چـون نيكل، سديم، واناديم و آهن به مقدار كم در آن وجود دارند. به همين جهت، نفت خـام از نظر ويـژگـي‌هاي فيزيكي و شيميايي بسيار متغير است.
نفت سفيـد: نفت سفيـد بـرشي از نفـت خام و متشكل از سه نـوع هيـدروكـربـور پارافيني، نفتيني و آروماتيكي مي‌باشد. اين فراورده بـه‌‌عنوان سـوخت گـرمـايشي و سوخت مراكز حرارتي به كار مي‌رود و يكي از مواد اصلي تشكيل دهنده سوخت جت است.
نفـت كــوره: نفـت كـوره از بازمانده تقطير نفت خام در بـرج‌هـاي تقطيـر پالايشگـاه بـه دسـت مـي‌آيـد. اين فراورده به‌‌سبـب دارا بودن هيدروكربورهاي سنگيـن، بـه آساني نمي‌سوزد و يكي از سوخت‌هـاي عمـده كشتي‌هـا و واحـدهـاي بزرگ صنعتـي از جمله نيروگاه‌هاي برق به شمار مي‌رود.
نفت گاز: نفت گاز فراورده‌اي است كه بعد از برش نفت سفيد به‌‌دست مي‌آيد و به عنوان سوخت ماشين‌آلات كشاورزي و صنعتي و سوخت تعدادي از وسايل نقليه عمومي و تأسيسات حرارتي به كار مي‌رود.
بنزين موتور: بنزين موتور آميزه‌اي اسـت از هيـدروكربـورهـاي به‌طور عمده حلقوي وايزومره با نسبت‌هاي متفاوت كه براي افزايش درجه آرام‌سوزي آن، برخي از تركيبات آلي به آن اضافه مي‌شود.
سوخت جـت: به‌عنوان سوخت موتورهاي جت جنگي و مسافري به كار مي‌رود كه برحسب ميزان امتزاج نفت سفيد مرغوب با ساير فراورده‌هاي نفتي سبك (نفتا)، به صورت انواع مختلف توليد مي‌شود و با اضافه كردن مواد افزودني به منظور كاهش خورندگي و نقطه انجماد و ...، تكميل مي‌گردد و در استانداردهاي بين‌المللي به نام‌هاي JP4 و ATK معروف است.
گاز غني (طبيعي): گاز توليدي از منابع نفتي و گازي را گاز طبيعي يا غني مي‌گويند كه به صورت "كلاهك"، "همراه با نفت" (مانند گاز منطقه آغاجاري) و "مستقل" (نظير ذخاير گاز سرخس و سرخون) قابل دسترسي مي‌باشد.
گاز سبك: گاز غني (طبيعي) پس از طـي مـراحـل جـداسازي و پالايش، بـه گاز سبك تبديل مي‌شـود. منظــور از جــداســازي، جداكردن مايعات و ميعانات گازي از گاز غني است.
گاز مايع: گاز مايع مخلوطي است از پروپان و بوتان نرمال كه در اثر شرايط محيط و مصرف، نسبت حجمي اين دو ماده در مخلوط تغيير مي‌يابد و در تحت فشاري حدود 100 تا 110 پوند بر اينچ مربع، به صورت مايع در مي‌آيد.
تزريق گاز: به منظور حفظ مخازن نفت كشور و بهره‌برداري بهينـه از آن‌هــا، اقـدام بـه عمل تزريق گاز و يا آب به مخازن مذكور مي‌گردد.
مشترك گاز: عبارت از شخص حقيقي يا حقوقي است كه طبق روش پذيرش متقاضيان گـاز، پس از تحويـــل مدارك مورد نظر و پرداخت حقـوق و هزينه‌هاي متعلقه، مشخصات او در دفتر پذيرش اشتراك ثبت شده و شماره اشتراك به وي اختصاص يافته باشد.
مصرف‌كننـده گاز: به مشتركاني اطلاق مي‌شود كه جريـان گاز آن‌ها پس از طي مراحل اشتراك‌‌پذيري، راه‌‌اندازي شده بـاشـد.
انشعاب گاز: به خطوطي كه براي ارسال گاز از خطوط انتقال، خطوط تغذيه و شبكه تا ايستگاه اختصاصي مشترك نصب مي‌شود، انشعاب گاز اطلاق مي‌گردد.
پليمر: پليمر با تشكيل مولكول‌هاي سنگين با كربن بيش‌تر از مولكول‌هاي سبك با كربن كمتر در تركيبات هيدروكربورهاي پارافين اشباع نشده ايجاد مي‌شود. انواع پليمرها عبارت است از:
الف- اساسي شامل: پلي‌اتيلن‌ها، پي‌وي‌سي، پلي پروپيلن، پلي‌استايرن، كريستال ملامين، پلي استرها (PET) و ABS .
ب- مهندسي شامل: پلي‌كربنات و اپوكسي .
ج- لاستيك‌ها شامل: لاستيك استايرن بــوتادين و لاستيــك پلي بوتادين.
شيميايي
الف- پايـــه شامل: اتيلن، پروپيلــن، متانول، بوتادين، برش چهاركربنه و بوتن1
ب- مياني شامل: اكسيداتيلن، اتيلن‌گليكول‌ها، اسيد استيك، استات‌وينيل، ئي‌دي‌سي، وي‌سي‌ام، اتانول‌آمين، دواتيل‌هگزانول و بوتانل‌ها.
ج- مواد معـدني شامـل: كربنـات سـديم سبـك و سنگيـن، بي‌كربنات‌سديم، آرگون، پركلرين، اسيد كلريدريك، كلر مايع، سود سوزآور، آب ژاول و نيترات آمونيم انفجاري.
آروماتيك: هيدروكربورهاي آروماتيك، هيدروكربورهاي حلقوي غيراشباع مي‌باشد كه شامل يك يا چند حلقه بنزني (حلقه 6 كربنه با 3 اتصال مضاعف در حلقه) است.
آروماتيك‌ها شامل: بنزن، تولوئن، مخلوط زايلين‌‌ها، پارازايلين، ارتوزايلين، اتيل‌بنزن، منومراستايرن و PTA
سوخت
سوخت شامل: پروپان، بوتان، پنتان پلاس، پنتان، بنزين پيروليز، رافينيت c4، رافينيتc6 ،C.F.O و MTBE كود و سموم و مواد وابسته
الف- كــودها شامل: اوره، نيترات آمونيـم، دي‌آمونيـم فسفـات و سولفات آمونيم.
ب- سموم شامل: آلاكلر و بوتاكلر.
ج- مواد وابسته شامل: آمونياك، اسيد نيتريك، اسيد فسفريك، اسيد سولفوريك، گوگرد و كلرواستيل كلرايد.
فهرست اقلام آماری، اطلاعاتی و شاخص‌های سالنامه آماری کشور - فصل 7
|
ردیف |
عنوان قلم |
نام دستگاه اجرایی تولیدکننده اطلاعات |
|
1 |
میزان مصرف انواع فرآورده‌های نفتی |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
2 |
تعداد شهرهاي گازرساني شده (حداقل بخشي از آن مصرف كننده هستند) |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
3 |
تعداد شهرهاي در حال گاز رساني |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
4 |
تعداد خانوارهای تحت پوشش شهرهاي گاز رساني شده |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
5 |
تعداد روستاهای گازرساني شده (حداقل بخشي از آن مصرف كننده هستند) |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
6 |
تعداد روستاهای در حال گاز رساني |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
7 |
تعداد خانوارهای تحت پوشش روستاهای گاز رساني شده |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
8 |
تعداد انشعاب گاز طبيعي |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
9 |
تعداد مصرف‌كنندگان (مشترکان) گاز طبيعي |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
10 |
میزان مصرف گاز طبيعي |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
11 |
درصد شهرهای گازرسانی شده (اتوماتیک) |
وزارت نفت - وزارت کشور |
|
12 |
درصد روستاهای گازرسانی شده (اتوماتیک) |
وزارت نفت - وزارت کشور |
|
13 |
متوسط مصرف گاز هر مشترک (اتوماتیک) |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
|
14 |
متوسط تعداد مشترک استفاده‌کننده هر انشعاب (اتوماتیک) |
وزارت نفت - معاونت برنامه‌ریزی و نظارت |
فصل 7- نفت وگاز
جدول 01-7- ميزان مصرف انواع فرآور‌ه‌هاي نفتي و سهم مصرف استان از كشور در سال.
جدول 02-7- تعداد شهرهاي گازرساني شده و خانوارهاي تحت پوشش و شهرهاي در حال گازرساني در پايان سال.
جدول 03-7- تعداد روستاهاي گازرساني شده و خانوارهاي تحت پوشش و شهرهاي در حال گازرساني در پايان سال.
جدول 04-7- تعداد شهرها و روستاهاي گازرساني شده و خانوارهاي تحت پوشش در پايان سال.
جدول 05-7- تعداد انشعاب گاز موجود، مصرف‌كنندگان به تفكيك نوع و ميزان مصرف گاز طبيعي در سال.
جدول 06-7- تعداد انشعاب و مصرف‌كنندگان گاز طبيعي و ميزان مصرف و متوسط ميزان مصرف هر مشترك در سال.
