مقدمه
آمار و اطلاعات مربوط به نيروي انساني، براي نخستين بار در سال 1318 توسط اداره كل آمار و ثبت احوال، در برخي از شهرهاي مهم كشورگردآوري شد. در سال 1335، ضمن اجراي اولين سرشماري عمومي نفوس كه توسط اداره كل آمار عمومي اجرا شد، اطلاعاتي چند در اين زمينه به دست آمد. سپس با اجراي چند طرح آماري در زمينه‌‌هاي كشاورزي، صنعت و جمعيت، در زمره آمار جمع‌آوري شده، اطلاعات مربوط به نيروي انساني نيز متناسب با موضوع طرح، مورد توجه قرار گرفت. در سال‌هاي 1337 و 1341، سازمان برنامه با همكاري اداره كل مطالعات نيروي انساني و آمار وزارت كار و امور اجتماعي، آمارگيري‌هايي را در زمينه نيروي انساني انجام داد و نتايج آن را منتشر كرد. در سال‌هاي بعد، مركز آمار ايران ضمن اجراي سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن سال‌هاي 1345، 1355، 1365، 1375، 1385 و آمارگيري جاري جمعيت 1370، آمار و اطلاعات اساسي مربوط به نيـروي انـساني را جـمع‌آوري نموده و علاوه بر آن از سال 1376، طرح نمونه‌گيري ويژگيهاي اشتغال و بيكاري خانوار را نيز به اجرا درآورده است و تا سال 1383 هر سال اين طرح اجرا گرديده، در سال‌هاي مذكور اطلاعات آبان ماه به عنوان نماينده سال ارائه شده است. از سال 1384 طرح آمارگيري از نيروي كار جايگزين طرح مذكور گرديده است، شايان ذكر است با توجه به ويژگيهاي اين طرح، اطلاعات ارائه شده در اين سال‌ها متوسط اطلاعات سالانه مي‌باشد.
براي تهيه و تنظيم آمار و اطلاعات اين فصل، از نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1390 و سرشماري‌هاي قبلي، طرح آمارگيري جاري جمعيت 1370، طرح آمارگيري از ويژگيهاي اشتغال و بيكاري خانوار و طرح آمارگيري از نيروي كار مركز آمار ايران و نيز از گزارش‌هاي آماري معاونت توسعه مديريت و سرمايه انساني رياست جمهوري استفاده شده است. اطلاعاتي كه در ايـن فصل ارائه مي‌شــود شـامـل انـواع جمعيـت فـعال و غيرفعـال اقتصــادي، ويژگيهاي جمعيت شاغل در بخش‌هاي مختـلف اقتصـادي و آمار كاركنان دولت مي‌باشد.
در مورد آمار ارائه شده توضيح نكات زير ضروري است:
1- در طرح آمارگيري از ويژگيهاي اشتغال و بيكاري خانوار و همچنين طرح آمارگيري از نيـروي كار، جـامعه آماري نمونه فقط شامل خانوارهاي معمولي ساكن مي‌باشد و خانوارهاي دستجمعي و معمولي غير ساكن را در بر نمي‌گيرد.
2- آمار مربوط به هر وزارتخانه يا مؤسسه، شامل آمار تمامي سازمان‌ها و واحدهاي تحت پوشش آن نيز مي‌باشد.
3- آمار كاركنان وزارت اطلاعات، وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و شركت‌هاي وابسته به آن و نيروهاي نظامي و انتظامي، به‌‌دليل محرمانه بودن و نيز آمار كاركنان شركت‌هاي تحت پوشش
سازمان‌هاي دولتي به علت وضعيت خاص استخدامي، در دسترس نمي‌باشد.
تعاريف مفاهيم
كار: آن دسته از فعاليت‌هاي اقتصادي (فكري يا بدني) كه به منظور كسب درامد (نقدي و يا غير نقدي) صورت پذيرد و هدف آن توليد كالا يا ارائه خدمت باشد.
جمعيت فعال اقتصادي: تمامي اعضاي 10 ساله و بيش‌تر خانوارها كه در هفت روز قبل از مراجعه مأمور آمارگيري شاغل و يا بيكار بوده‌اند، جمعيت "فعال اقتصادي" به شمار مي‌آيند. محصلان، خانه‌داران و دارندگان درامد بدون كار، چنانچه شاغل و يا بيكار نيز بوده‌اند، "فعال اقتصادي" محسوب مي‌شوند.
در طرح آمارگيري از نيروي كار در سال 1384، 1385و 1390 تمام افراد 10 ساله و بيش‌تر (حداقل سن تعيين شده)، كه در هفته تقويمي قبل از هفته آمارگيري (هفته مرجع) طبق تعريف كار، در توليد كالا و خدمات مشاركت داشته (شاغل) و يا از قابليت مشاركت برخوردار بوده‌اند (بيكار)، جمعيت فعال اقتصادي محسوب مي‌شوند.
جمعيت غير فعال اقتصادي: تمامي اعضاي10 سالـه و بيش‌تر خانوارها كه در هفت روز قبل از مراجعه مأمـور آمارگيري شاغل و يا بيكار نبوده‌اند و در يكـي از گروه‌هاي محصل، خانه‌دار، داراي درامد بدون كار و ساير طبقه‌بندي شده‌اند به عنوان جمعيت "غيرفعال اقتصادي" به شمار مي‌آيند.
در طرح آمارگيري از نيروي كار در سال‌هاي 1384، 1385و 1390 تمام افراد 10 ساله و بيش‌تر كه در طول هفته مرجع طبق تعريف، در هيچ يك از دو گـروه شاغـلان و بيكاران قرار نمي‌گيرند، جمعيـت غير فعال اقتصادي محسوب مي‌شوند.
شاغل: تمام افراد 10 ساله و بيش‌تر كه در طول هفته مرجع، طبق تعريف كار، حداقل يك ساعت كار كرده و يا بنا به دلايلي به‌طور موقت كار را ترك كرده باشند، شاغل محسوب مي‌شوند. شاغلان به‌طور عمده شامل دو گروه مزد و حقوق‌بگيران و خوداشتغالان مي‌شوند. ترك موقت كار در هفته مرجع با داشتن پيوند رسمي شغلي، براي مزد و حقوق‌بگيران و تداوم كسب و كار براي خوداشتغالان، به‌عنوان اشتغال محسوب مي‌شود. افراد زير نيز به لحاظ اهميتي كه در فعاليت اقتصادي كشور دارند، شاغل محسوب مي‌شوند:
- افرادي هستند كه بدون دريافت مزد براي يكي از اعضاي خانوار خود كه با وي نسبت خويشاوندي دارند كار مي‌كنند (كاركنان فاميلي بدون مزد)
- كارآموزاني كه در دوره كارآموزي فعاليتي در ارتباط با فعاليت مؤسسه محل كارآموزي انجام مي‌دهند، يعني مستقيماً در توليد كالا يا خدمات سهيم هستند و فعاليت آن‌ها "كار" محسوب مي‌شود.
- محصلاني كه در هفته مرجع مطابق تعريف، كار كرده‌اند.
- تمام افرادي كه در نيروهاي مسلح به صورت كادر دائم يا موقت خدمت مي‌كنند (نيروهاي مسلح پرسنل كادر و سربازان، درجه‌داران، افسران وظيفه نيروهاي نظامي و انتظامي).
براي دقت در كاربرد اين تعريف، در سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن سال‌هاي 1345 و 1355 افرادي كه در هفته 8 ساعت و بيش‌تر كار كرده‌اند شاغل منظور شده‌اند ولي در سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن 1365، 1375 آمارگيري جاري جمعيت 1370 و آمارگيري از ويژگيهاي اشتغال و بيكاري خانوار سال‌هاي 1376 لغايت 1383، كساني كه در هفت روز گذشته (قبل از مراجعه مأمور آمارگيري) حداقل 2 روز كار كرده‌اند، شاغل به حساب آمده‌اند. همچنين در سرشماري‌هاي عمومي نفوس و مسكن 1365و 1375، آمارگيري جاري جمعيت 1370 و آمارگيري از ويژگيهاي اشتغال و بيكاري خانوار سال‌هاي 1376 لغايت 1383 كساني كه داراي شغلي هستند ولي در هفت روز گذشته به اقتضاي فصل و ماهيت فصلي كار خود، كار نكرده‌اند (بيكاران فصلي)، مشروط بر آنكه در جستجوي كار ديگري هم نبوده باشند شاغل محسوب شده‌اند، به استثناي سرشماري‌هاي 1345 و 1355 كه در شمار بيكاران منظور شده‌اند. ضمناً قابل ذكر است كه سؤالات مربوط به شاغلان در سرشماري‌هاي 1335، 1345، 1355، 1375، آمارگيري جاري جمعيت 1370 و آمارگيري از ويژگيهاي اشتغـال و بيكاري خانوار سال‌هاي 1376 لغايت 1383، از افراد 10 ساله و بيش‌تر و در سرشماري 1365، از افراد 6 ساله و بيش‌تر پرسش شده است. در تمامي آمارگيري‌هاي مذكور، افرادي كه در هنگام سرشماري به انجام خدمت وظيفه عمومي مشغول بوده‌اند در شمار شاغلان به حساب آمده‌اند.
همچنين شايان ذكر است تعريف شاغل در سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1385 و 1390 منطبق بر تعريف ارائه شده در اين فصل مي‌باشد.
بيكار: افرادي كه 7 روز پيش از مراجعه مأمور سرشماري حداقل يك ساعت كار نكرده‌اند و داراي شغلي نيز نبوده‌اند در صورت داشتن دو شرط ذيل بيكار محسوب مي‌شوند.
1- در 30 روز گذشته براي جستجوي كار، اقدامات مشخصي را نظير ثبت نام يا پيگيري در مؤسساتي كاريابي، پرس و جو از دوستان، تماس با كارفرمايان، مطالعه آگهي‌هاي استخدامي و ... انجام داده باشند.
2- آماده به كار باشند، يعني طي يك دوره 15 روزه شامل 7 روز گذشته و 7 روز آينده آمادگي شروع كار را داشته باشند، همچنين افراد ذيل بيكار محسوب شده‌اند.
- در انتظار شروع كار جديد هستند، يعني براي آنان كاري مهيا شده و قرار است در آينده به آن كار مشغول شوند و نيز آماده به كار (طبق تعريف) هستند.
- در انتظار بازگشت به شغل قبلي و نيز آماده به كار (طبق تعريف) هستند. منظور از "در انتظار بازگشت به شغل قبلي" اين است كه فرد قبلاً داراي كار بوده و به دلايلي كار خود را از دست مي‌دهد و پيوند رسمي شغلي ندارد ولي در انتظار بازگشت به شغل خود بسر مي‌برد.
اشتغال ناقص زماني: افراد داراي اشتغال ناقص زماني شامل تمام شاغلاني است كه در هفته مرجع، حاضر در سر كار يا غايب موقت از محل كار بوده، به دلايل اقتصادي نظير ركود كاري، پيـدا نكردن كار با ساعت كار بيش‌تر، قرار داشتن در فصل غير كاري و ... كمتر از 44 ساعت كار كرده، خواهان و آمـاده براي انجام كار اضـافي در هفته مرجع بوده‌اند.
بيكار قبلاً شاغل: كساني كه شاغل به حساب نمي‌آيند ولي قبلاً شاغل بوده و در هفت روز قبل از مراجعـه مـأمـور آمارگيري مطابق تعريف، بيكار بوده‌اند بيكار قبلاً شاغل محسـوب مي‌شـوند.
بيكار قبلاً غيرشاغل: كساني كه شاغل يا بيكار قبلاً شاغل محسوب نمي‌شوند و در هفت روز قبل از مراجعه مأمور آمارگيري مطابق تعريف، بيكار بوده‌اند در اين گروه قرار مي‌گيرند.
محصل: كساني كه شاغل يا بيكار محسـوب نمي‌شوند و در هفت روز قبل از مراجعه مأمور آمارگيري در حال تحصيل بوده‌اند، محصل به حساب مي‌آيند.
خانه‌دار: در سـرشمـاري‌هاي 1335، 1345 و 1355، تمامي زناني كه در هفت روز گذشتـه قبـل از مراجعـه مأمـور آمارگيـري شاغـل يـا بيكار نبـوده و بـه خانـه‌داري (در منزل خـود) مشغـول بوده‌انـد، خانـه‌دار منظور شـده‌اند. در سرشماري عمومي نفوس و مسكـن 1365 و 1375، طـرح آمارگيـري از ويـژگي‌هاي اشتغـال و بيكاري خانوار سـال‌هاي 1376 لغـايت 1383 و همچنيـن طـرح آمارگيـري از نيـروي كـار سـال 1384، 1385و 1390 تمامي زنـان و مـرداني كه در هفت روز گـذشتـه، شاغـل، بيكار و محصل نبـوده و بـه خانـه‌داري مشغـول بـوده‌انـد، خـانـه‌دار منظـور شـده‌انـد. در آمـارگيـري جـاري جمعيـت 1370، تمـامي زنـان و مرداني كه در هفت روزگـذشتـه، شـاغل، بيكـار، محصـل و بـازنشستـه نبـوده و بـه خانـه‌داري مشغـول بـوده‌انـد، خانـه‌دار منظـور شـده‌انـد.
داراي درامد بدون كار: كساني‌كه شاغل، بيكار، محصل و خانه‌دار محسوب نمي‌شوند و درامدهاي مستمري مانند حقوق بازنشستگي، حقوق وظيفه، درامد املاك و مستغلات، سود سهام و ... دارند، داراي درامد بدون كار محسوب مي‌شوند.
نرخ مشاركت اقتصادي (نرخ فعاليت): عبارت است از نسبت جمعيت فعال (شاغل و بيكار) 10 ساله و بيش‌تر به جمعيت در سن كار10 ساله و بيش‌تر، ضرب در 100.
نرخ بيكاري: عبارت است از نسبت جمعيت بيكار به جمعيت فعال (شاغل و بيكار)، ضرب در 100.
نرخ بيكاري جمعيت 24-15 ساله: عبارت است از نسبت جمعيت بيـكار 24-15 ساله به جمعيت فعال 24-15 ساله ضرب‌در 100.
سهم اشتغال ناقص: عبارت است از نسبت جمعيت داراي اشتغال ناقص زماني به جمعيت شاغل، ضرب در 100.
گروه عمده فعاليت: تمـامي فعاليـت‌هـاي اقتصــادي موجـود در كشور با توجه به نسخه چهارم طبقه‌بندي بين‌المللي فعاليت‌هاي اقتصادي (4 REV ISIC,)(1)، در 23 گروه بزرگ طبقه‌بندي شده است. هر يك از ايـن گـروه‌ها كـه در فهـرست مـربـوط بـا يك حرف مشخص شده‌است " گروه عمده فعاليت" به حساب مي‌آيد.
گروه عمده شغلي: با بررسي مشاغل موجـود در كشـور و انطباق آن‌ها بـا آخرين طبقه‌بندي بين‌المللي مشاغل (88-ISCO)(2)، تمـامي مشاغل به 10 گروه بزرگ تقسيم شده است. هر يك از اين گروه‌ها كه در فهرسـت مربوط بـا يك عدد (كد) يك رقمي مشخص شده است، " گروه عمده شغلي" ناميده مي‌شود.
نقاط شهري، نقاط روستايي و جمعيت ساكن: رجـوع كنيـد به تعاريف و مفاهيم «فصل 2 - جمعيت».
فهرست اقلام آماری، اطلاعاتی و شاخص‌های سالنامه آماری کشور - فصل 4
|
ردیف |
عنوان قلم |
نام دستگاه اجرایی تولیدکننده اطلاعات |
|
1 |
تعداد کارکنان دولت برحسب قوانین ، مقررات و وضعیت استخدامی |
مرکزآمارایران- دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری‌ها |
فصل 4-نیروی انسانی
جدول 01-4- نرخ مشاركت اقتصادي برحسب جنس، در نقاط شهري و روستايي و گروه هاي سني در سال و فصل.
جدول 02-4- نرخ بيكاري برحسب جنس، در نقاط شهري و روستايي و گروه هاي سني در سال و فصل.
جدول 03-4- نرخ مشاركت اقتصادي در نقاط شهري و روستايي بر حسب جنس در سال (سال پيش فرض).
جدول 04-4- نرخ بيكاري در نقاط شهري و روستايي بر حسب جنس در سال (سال پيش فرض).
جدول 05-4- كاركنان دولت برحسب قوانين، مقررات و وضعيت استخدامي و استان محل خدمت در ابتداي سال.
