مقدمه
اطلاعات آمـاري اين فصل، شامل تعداد جمعيت و ويژگي‌هاي آن براساس آخرين سرشماريهای جمعيت در سال‌‌های 1385 و 1390 و مقايسه اقلام منتخب جمعيتي در سرشماري‌هاي انجام شده و نيز تعداد وقايع حياتي ولادت، فوت، ازدواج و طلاق مي‌باشد كه در زير به سابقه توليد آمار در هر يك از زمينه‌هاي ياد شده، اشاره ميشود.
در زمان قاجاريه تلاش‌هاي پراكنده‌اي براي شمارش جمعيت انجام گرفت كه اغلب به صورت موردي به اجرا در آمده است.
در سال 1297، اداره ثبت احوال كشور به منظور ثبت وقايع چهارگانه، تأسيس شد. با ثبت اطلاعات مربوط به ولادت، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره مذكور، ضرورت اطلاع از جمعيت كشور و تعيين سازماني كه موظف به جمع‌آوري اين اطلاعات باشد، مورد توجه قرار گرفت.
در سال1303 شمسي، با تصويب آيين‌نامه‌اي، مسئوليت جمع‌آوري و تمركز بخشيدن به آمارهاي مورد نياز، برعهده وزارت كشور گذاشته شد. تصويب نامه مذكور با انجام تغييراتي در سال 1307، از تصويب مجلس شوراي ملي وقت گذشت و جنبه قانوني يافت و از آن زمان، اداره ثبت احوال كشور به "اداره كل آمار و ثبت احوال" تغيير نام داد. اداره مذكور از سال 1349 با نام "سازمان ثبت احوال كشور"، به انجام وظايف قانوني خود ادامه داده است.
در خرداد ماه سال 1318، اولين قانون سرشمـاري به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد. در اجراي اين قانون، سرشماري جمعيت از دهم اسفند ماه همان سال در شهر تهران و در سال‌هاي 1319 و 1320 در 33 شهر كشور به تدريج به اجرا درآمد، ولي ادامه آن به علت وقايع شهريور1320 به تعويق افتاد. در اسفند ماه 1331، سازمان همكاري آمار عمومي تشكيل شد و در فروردين سال1332 قانون آمار و سرشماري به تصويب رسيد. در اين سال، اداره آمار و سرشماري از اداره كل آمار و ثبت احوال جدا شد و به سازمان همكاري آمار عمومي پيوست و به اين ترتيب، براي اولين بار سازماني بهطور انحصاري موظف به جمع‌آوري آمار شد. اين سازمان در سال 1334 به وزارت كشـور وابسته شد و نـام آن بـه "اداره كل آمار عمومي" تغيير يافت و سپس در سال 1335، اولين سرشماري عمومي جمعيت را در كل كشور به اجرا درآورد.
با تأسيس اداره كل آمار عمومي و اجراي سرشماري عمومي كشور در سال 1335، فعاليت‌هاي آماري وارد مرحله جديدي شد و همه‌ساله طرح‌هاي گوناگون آماري در زمينه‌هاي مختلف اجتماعي- اقتصادي به مرحله اجرا درآمد. نياز روزافزون دستگاه‌هاي برنامه‌ريزي كشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همكاري نزديك سازمان اصلي توليدكننده آمار با دستگاه برنامه‌ريزي، موجب شد تا در سال 1344، اداره كل آمار عمومي از وزارت كشور جدا و با نام "مركز آمار ايران" به سازمان برنامه وابسته شود.
اين مركز به عنوان اولين اقدام، سرشماري عمومي نفوس و مسكن را طبق قانون در آبان ماه سال 1345به مرحله اجرا درآورد.
بنا به ضرورت، قانون تأسيس مركز آمار ايران در سال1353 مورد تجديد نظر قرار گرفت و قانون فعلي اين مركز به تصويب رسيد.
با تصويب قانون جديد مركز آمار ايران و اعمال تجـديـد نظر در ساختار سازمـاني آن، ايـن مـركـز در آبـان سـال 1355 دوميـن سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشـور را به انجام رسانيد.
در سال 1365، اوليـن سـرشمـاري عمومي نفوس و مسكـن در نظام جمهوري اسلامي ايران به مرحله اجرا درآمد كه نتايج آن، اطلاعات و آمارهاي لازم را براي انجام برنامه‌ريزي‌هاي توسعه اجتماعي ـ اقتصادي كشور فراهم آورد.
افزايش غير قابل انتظار جمعيت كشور طي سال‌هاي 1355 لغايت 1365 كه آگاهي از روند تغييرات جمعيت پس از سال 1355 را مورد تأكيد قرار مي‌داد و نيز وجود جابه‌جايي‌هاي عمده جمعيت، ناشي از جنگ تحميلي كه چارچوب‌هاي آماري حاصل از سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1365 را دستخوش دگرگوني‌هاي بزرگ و غير‌‌قابل اغماض كرده بود، سيستم برنامه‌ريزي كشور و به تبع آن، مركز آمار ايران را بر آن داشت كه در زماني كوتاه‌تر از فاصله متداول ده‌ساله، به‌‌انجام يك تمام‌شماري از جمعيت كشور تحت عنوان "طرح آمارگيري جاري جمعيت سال 1370" اقدام كند و براي اولين بار در كشور، سرشماري جمعيت را با يك آمارگيري نمونه‌اي همراه سازد. در سال 1375، پنجمين سرشماري عمومي نفوس و مسكن به مرحله اجرا درآمـد، در سال 1385، ششمين سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشور به اجرا در آمد و هفتمين سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشور در آبان 1390 در سراسر كشور به اجرا در آمد.
سرشماري 1390 نسبت به سرشماري‌هاي گذشته داراي تفاوت‌هايي بود. در اين سرشماري علاوه بر پرسش درباره موضوعات پايه‌اي در حوزه‌ي جمعيت، خانوار و مسكن، موضوعات جديدي همچون «شماره ملي»، «استفاده از اينترنت» (در سطح افراد) ، «بهره‌برداري كشاورزي خانوار» و «واقعه فوت در خانوار» مورد بررسي و اندازه‌گيري قرار گرفت.
در اين سرشماري شاهد تحول در شيوه گردآوري داده‌ها از شكل متعارف يعني استفاده از فرم‌هاي كاغذي به شيوه‌هاي پيشرفته‌تر بوديم. در اين رويداد بزرگ ملي و آماري براي نخستين‌بار گردآوري اطلاعات در سه حوزه آماري واقع در استان‌هاي تهران، البرز و گيلان با استفاده از دستيار رقومي شخصي (PDA) انجام گرفت كه هدف از آن كسب آمادگي براي انجام سرشماري‌هاي آينده با اين روش بوده است.
آمارهاي اين فصل براساس نتايج سرشماريهای عمومي نفوس و مسكن سال‌‌های 1385 و 1390 ارائه ميشود. همچنين آمار مربوط به وقايع حياتي ولادت، فوت، ازدواج و طـلاق كـه تـوسط سازمان ثبت احوال كشور ثبت ميشود نيز، در اين فصل ارائه شده است.
تعاريف مفاهيم
جمعيـت (جامعه مورد سرشماري): اعضاي همه خـانـوارهاي معمـولي سـاكـن، مؤسسه‌اي و گروهي كه اقامتگاه معمولي آنان در زمان سرشماري در ايران قرار دارد و نيز اعضاي تمامي خانوارهاي معمولي غير ساكن كشور، جامعه مورد سرشماري را تشكيل مي‌دهند. اعضاي هيئت‌هاي سياسي و سفارتخانه‌هاي خارجي در ايران و افراد خانوار آنان جزو جامعه مورد سرشماري محسوب نمي‌شوند، اما ايرانيان عضو هيئت‌هاي سياسي و سفارتخانه‌هاي ايران در خارج از كشور و افراد خانوار آنان، جزو جامعه مورد سرشماري به حساب مي‌آيند.
خانوار معمولي: خانوار معمولي از چند نفر تشكيل ميشود كه با هم در يك اقامتگاه زندگي ميكنند، با يكديگر همخرج هستند و معمولاً با هم غذا مي‌خورند. در مواردي خانوار معمولي مي‌تواند يك نفره باشد.
خانوار معمولي ساكن: خانواري كه در اقامتگاه ثابت (مكـان‌هاي محل سكونت ساخته شده از مصالح سخت و نيز چادر ثابت، آلونك، كپر و ...) سكونت دارد، "خانوار معمولي ساكن" ناميده ميشود.
خانوار معمولي غيـر ساكن: خــانواري‌كهدر زمان سرشماري در اقامتگاه ثابتي سكونت ندارد "خانوار معمـولي غيرساكن" ناميده ميشود. اين دسته از خانوارها‌سه گروه زير را دربر مي‌گيرد:
1 - خانوارهايي كه در زمان سـرشمــاري در كوچ به‌سـر مي‌برند و يا در خارج شهرها و آبادي‌ها‌در سرپناه قابل حمل زندگي ميكنند.
2- خانوارهايي كه در محل ثابتي زندگي نمي‌كنند و بهطور مداوم محل زندگي خود را تغيير مي‌دهند، مانند كولي‌ها.
3- خانوارهايي كه محل زندگي مشخصي ندارند و شب‌ها‌معمولاً در پارك‌ها، خرابه‌ها، زير پل‌ها‌و... بيتوته ميكنند.
خانوار مؤسسه‌اي: مجموعـه افرادي كه بـه دليل داشتن هـدف يـا ويژگي‌هاي مشتــرك با هم در يك مؤسسه زندگي مــي‌كننـد و آن مــؤسسه بنا بر مجوز يا براساس مقررات و ضوابط معيني مسئوليت منزل دادن (ارائه محل سكونت همراه با خدمات و تسهيلات) به آنان را بر عهده دارد خانوار مؤسسه‌اي ناميده ميشود، نمونه‌هاي مشخصي از خانوارهاي مؤسسه‌اي عبارتند از:
پادگان‌ها‌و پاسگاه‌هاي نظامي و انتظامي، خوابگاه‌هاي دانشجويي كه تحت مديريت يكي از دانشگاه‌ها اداره ميشود بجز خوابگاه‌هاي متأهلين، آسايشگاه‌هاي رواني و ...
خانوار گروهي: مجموعه افرادي كه تمام يا اغلب آنان به دليل دارا بودن شرايط خاص (به طور عمده داشتن ويژگي مشترك) اقامتگاه مشتركي را براي سكونت خود انتخاب كرده‌اند و به طور مشترك امور زندگي در آن اقامتگاه را اداره ميكنند خانوار گروهي ناميده ميشود.
شهر (نقطه شهري): منظور از شهر، هر يك از نقاط جغرافيايي است كه داراي شهرداري باشد.
در سرشماري‌هاي قبل از سال 1365، تمامي مراكز شهرستان‌ها (بدون در نظر گرفتن تعداد جمعيت آن‌ها) و نقاطي كه تعداد جمعيت آن‌ها در موقع سرشماري، پنج هزار نفر و بيش‌تر بوده شهر به حساب آمده است.
آبادي (نقطه روستايي): آبادي به مجموعه يك يا چند مكان و اراضي به هم پيوسته (اعم از كشاورزي و غيركشاورزي) گفته ميشود كـه خارج از محدوده شهرها واقع شده و داراي محـدوده ثبتي يا عرفي مستقل باشد. اگر آبادي در زمان سرشماري، محل سكونت خانوار يا خانوارهايي باشد "داراي سكنه" و در غير اين صورت، "خالي از سكنه" تلقي ميشود.
جمعيت ساكن در نقاط شهري: منظور از جمعيت ساكن در نقاط شهري در هر يك از محدوده‌هاي بخش، شهرستان، استان يا كشور، جمعيت تمامي شهرهايي است كه در همان محدوده قرار دارد و جمعيت هر شهر، عبارت است از مجموع تعداد اعضـاي همه خانـوارهـاي معمـولي ساكـن، مـؤسسه‌اي و گروهي كه اقامتگـاه معمـولي آنـان در زمان سرشماري در آن شهر واقع است.
جمعيت ساكن در نقاط روستايي: منظور از جمعيت ساكن در نقاط روستايي در هر يك از محدوده‌هاي دهستان، بخش، شهرستان، استان يا كشور، جمعيت تمامي آبادي‌هايي است كه در همان محدوده قرار دارد و جمعيت هر آبادي، عبارت است از مجموع تعداد اعضاي همه خانوارهاي معمولي ساكن، مؤسسه‌اي و گروهي كه اقامتگاه معمولي آنان در زمان سرشمـاري در آن آبادي واقع است.
جمعيت غير ساكن: منظور از جمعيت غير ساكن در هر يك از محدوده هاي شهرستان، استان يا كشور، جمعيت تمامي خانوارهاي معمولي غير ساكني است كه در همان محدوده سرشماري شده‌اند.
سرپرست خانوار: عضوي از خــانــوار است كــه ساير اعضا او را بــه ايــن عنــوان مي‌شنـاسند. لازم به ذكر است، سرپرست خانوار عضوي از خانـوار اسـت كه معمولاً مسئوليت تأمين تمام يــا بخـش عمــده‌اي از هـزينه‌هــاي خانــوار يــا تصميم‌گيري در مـورد نحــوه هــزينـه كردن درامدهاي خانوار را بر عهده دارد.
سرپرست خانوار لزوماً مسن‌ترين عضـو خانـوار نيست و مي‌تواند زن يا مرد باشد و معمولاً بيش‌تر از ده سال سن دارد، بديهي است كه در خانوار يك نفره، تنها‌عضو خانوار، سرپرست خانوار محسوب ميشود.
سن: منظور از سن، تعداد سال‌هاي كاملي است كه از زمان تولد فرد گذشته است.
ميانگين سني: متوسط سن افراد يك جامعه است.
ميانه سني: سني است كه جمعيت را از نظر تعداد به دو گروه مساوي تقسيم كند.
فهرست اقلام آماری، اطلاعاتی و شاخص‌های سالنامه آماری کشور - فصل 3
|
ردیف |
عنوان قلم |
نام دستگاه اجرایی تولیدکننده اطلاعات |
|
1 |
برآورد جمعیت بر حسب جنس و وضع سکونت |
مرکزآمار ایران - دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری‌ها |
|
2 |
تعداد ازدواج ثبت شده بر حسب وضع سکونت |
سازمان ثبت احوال کشور |
|
3 |
تعداد طلاق ثبت شده بر حسب وضع سکونت |
سازمان ثبت احوال کشور |
|
4 |
تعداد طلاق ثبت شده بر حسب طول مدت ازدواج |
سازمان ثبت احوال کشور |
|
5 |
تعداد متولدين ثبت شده به تفكيك وضع سكونت و جنسيت |
سازمان ثبت احوال کشور |
|
6 |
تعداد فوت ثبت شده به تفكيك وضع سكونت و جنسيت |
سازمان ثبت احوال کشور |
|
7 |
*نسبت ازدواج به طلاق (اتوماتیک) |
سازمان ثبت احوال کشور |
فصل 3
جدول 01-3- برآورد جمعيت استان‌هاي كشور بر حسب جنسيت و وضع سكونت در سال (هزار نفر).
جدول 02-3- جمعيت بر حسب نوع سكونت، نوع خانوار و جنسيت در سال سرشماري (سال پيش فرض).
جدول 03-3- خانوار و جمعيت استانها در سال سرشماري (سال پيش فرض).
جدول 05-3- خانوار برحسب نوع و استان در سال سرشماري (سال پيش فرض).
جدول 06-3- جمعيت بر حسب دين و استان در سال سرشماري (سال پيش فرض).
جدول 10-3- جمعيت برحسب تابعيت در سال سرشماري (سال پيش فرض).
جدول 11-3- تعداد ولادت ثبت شده بر حسب جنس در نقاط شهري و روستايي.
جدول 12-3- تعداد فوت ثبت شده بر حسب جنس در نقاط شهري و روستايي.
جدول 13-3- تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده در نقاط شهري و روستايي.
جدول 15-3- تعداد طلاق ثبت شده بر حسب طول مدت ازدواج.
