مقدمه
اطلاعات اين فصل شامل نيروي انساني شاغل در فعاليت‌هاي بهداشت و درمان بخش دولتي، تأسيسات و تجهيزات بهداشتي و درماني بخش خصوصي و دولتي و فعاليت‌هاي انجام شده در زمينه پيشگيري و درمان بيماري‌هاي انسان و دام، توسط بخش دولتي است.
جمع‌آوري آمـارهاي مـربوط به فعاليت‌هاي بـهداشـتي و درماني كشـور براي نخسـتين بار در سال 1335، توسط وزارت بهداري سابق آغاز شد و تا سال 1364 توسط وزارتخانه مذكور ادامه يافت.
در سال 1364، با ادغام دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و بيمارستان‌هاي وابسته به آن، وزارت بهداري سابق در قالب تشكيلات جديد و با نام "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي" وظيفه جمع‌آوري و ارائه آمـار فعاليـت‌هاي بـهداشـتي را عهده‌دار شده و از آن زمان تاكنون، به‌طور مستمر به انجام اين امر اشتغال داشته است.
شايان ذكر است، تهيه آمار مربوط به پزشكان شاغل در بخش خصوصي، در حال حاضر توسط سازمان نظام پزشكي كشور صورت مي‌گيرد به علت موانع و مشكلات موجود در زمينه ارائه آمار به‌هنگام در اين مورد، درج آن تاكنون در سالنامه آماري كشور ميسر نشده است.
آمار تأسيسات و تجهيزات بهداشتي و درماني مندرج در اين فصل، مربوط به مؤسساتي است كه حداقل 6 ماه از سال، فعال بوده‌اند و شامل مؤسسات بهداشتي و درماني نيروهاي مسلح نمي‌شود.
لازم به ذكر است از آنجا كه نوع مواد مصرفي در سم پاشي روستاها در زمينه مبارزه با مالاريا تغيير كرده، آمار مربوط به سموم لاروكش آبيت و مواد نفتي نيز حذف گرديده است. همچنين بدليل ريشه‌كني فلج اطفال، اين آمار از فهرست بيماري‌ها حذف شده است.
تعاريف مفاهيم
پزشك: بـه افرادي اطـلاق مـي‌شود كه تحصيـلات پزشكـي را در يكي از دانشگاه‌هاي داخل يا خارج از كشـور بـه پايان رسانيده و به اخـذ پايان‌نامـه نايل شـده‌اند و مـدارك آنان مـورد تأييد وزارت بهـداشت، درمـان و آمـوزش پزشكي است. آمـار پـزشكان، شامـل پزشكان، دندانپـزشكان، دامپـزشكـان و داروسـازان مي‌باشد.
با توجه به گستردگي رشته‌هاي تخصصي پزشكي، آمار موجود مربوط به برخي تخصص‌ها، تحـت عنـاوين كلي در جدول شمـاره 2 درج شـده اسـت كـه شمول تفصيلي آن به شـرح زيـر مي‌بـاشد:
تخصص و فوق تخصص داخلي: داخلي، آنكولوژي، خون، روماتولوژي، ريه، غدد و گوارش
تخصص و فوق تخصص اطفال: ارتوپدي اطفال، اعصاب اطفال، آلرژي اطفال، جراحي اطفال، خون اطفال، عفوني اطفال، غدد اطفال، قلب اطفال، كليه اطفال، گوارش اطفال و بيماري‌هاي نوزادان.
تخصص اعصاب و روان: اعصاب و روانپزشكي
تخصص ارولوژي: ارولوژي، كليه، جراحي‌كليه و مجاري ادراري
تخصص ارتوپدي: ارتوپدي و جراحي استخوان و مفاصل
تخصص پرتونگاري: راديولوژي و سونوگرافي
تخصـص دنـدانپـزشـكـي: ارتـــودنســي، انـدودنـتـيـكـس، آسيب‌شناسي دهان و دندان، بيماري‌هاي فك و دهان و دندان، پاتولوژي فك و صورت، پروتز دنداني، پريودنتولوژي، جراحي دهان و فك و صورت، دندانپزشكي ترميمي، دندانپزشكي اطفال.
تخصص داروسازي: داروسازي، داروسازي صنعتي، فارماكولوژي، فارماسوتيكس، فارماكوگنوزي.
لازم به ذكر است، آمار پزشكان متخصص در رشته‌هاي قلب و عروق، مغز و اعصاب، گوش و حلق و بيني، چشم و زنان و زايمان، شامل پزشكان متخصص جراحي در رشته‌هاي ياد شده نيز مي‌باشد.
پيراپزشك: به غير پزشكي كه در زمينه بهداشت و درمان فعاليت داشته باشد، اطلاق مي‌شود.
بهـورز (بهداشتيار): به فردي اطلاق مي‌شود كه بومـي و مقيـم روستـا مي‌بـاشد و بـا حداقـل سـواد دوره ابتـدايي، دوره دوسـاله آموزش عملي و نظري مربوط را گذرانده است.
مؤسسات درماني: به تمامي مراكز درماني اعم از بيمارستان، زايشگاه و آسايشگاه كه مجهز به تخت درماني باشند، مؤسسه درماني اطلاق مي‌شود. اين مؤسسات به سه گروه زير تقسيم مي‌شود:
- مؤسسات درماني وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
- مؤسسات درماني خصوصي.
- ساير مؤسسات درماني، مانند مؤسسات درماني وابسته به سازمان تأمين اجتماعي، مؤسسات خيريه، بنياد شهيد، بانك ملي و غيـره.
بيمارستان: مكاني است كه با اخذ مجوز از وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي با استفاده از امكانات تشخيصي، درماني، بهداشتي، آموزشي و پژوهشي به منظور درمان و بهبودي بيماران سرپايي و بستري به صورت شبانه‌روزي تاسيس مي‌گردد و به بيمارستان عمومي و تك تخصصي تقسيم مي‌شود.
زايشگاه: واحدي است كه حداقل داراي 15تخت، پزشك متخصص در امر زنان و زايمان و يك اتاق عمل باشد.
آسايشگاه: واحدي است كه حداقـل داراي 15 تخـت و تسهيلات و خـدمات عمـومي لازم و حداقـل داراي يك بـخش اختصــاصي
همراه بـا گـروه پـزشكان متخصـص در رشتـه‌هاي مـربـوط باشد، مانـنـد آسـايشگـاه روانـي، مجـذومان، مسلـولان و معتــادان.
مراكز بهداشتي و درماني: شامـل درمانگاه، كلينيك، پلي‌كلينيـك و مركـز بهداشـت است. فعاليت مركز بهداشت عموماً انجام واكسيناسيون و در مواردي توأم با خدمات درماني است.
مراكز بهداشتي و درماني مستقل: به مراكزي اطـلاق مي‌شود كه داراي مديريت، حسابداري و محل فعاليت مستقل باشد.
مراكز بهداشتي و درماني غير مستقل: به مراكزي اطلاق مي‌شود كه معمولاً در داخل يا جنب مؤسسات درماني قرار دارد و داراي مديريت، حسابداري و مكان فعاليت مستقل نمي‌باشد و از نظـر كاركنــان و اعتبـارات نيـز، از مؤسسه مادر تغذيه مي‌شود.
خانه بهداشت: واحدي مستقر در روستاست كه غالباً چند روستاي ديگر (روستاهاي قمر) را نيز پوشش مي‌دهد. جمعيت تحت پوشش هر خانه بهداشت با 2 مجوز (زن و مرد) حدود 2000 نفر است بهورزان زن و مرد، كاركنان خانه بهداشت هستند كه بومي بودن آنها (اسكان در روستاي اصلي يا روستاهاي قمر) از شرايط ضروري است.
آزمايشگاه تشخيص پزشكي: واحدي است كه بر طبق مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تأسيس شده و در آن آزمايش‌هاي بيولوژيك، ميكروبيولوژي، سـرولوژي، بيوشيميايي، ايمنوهماتولوژي، خون‌شناسي، بيوفيزيكي، سلول‌شناسي، بافت‌شناسي، ژنتيك سلولي و ملكولي و ساير آزمايش‌ها بر روي مواد و نمونه‌هاي حاصل از بدن انسان با هدف به دست آمدن اطلاعات جهت تشخيص، پيشگيري يا پيگيري درمان و يا ارزيابي و سنجش سلامت انجام مي‌شود و شامل دو بخش باليني و تشريحي است.
آزمايشگاه تشخيص پزشكي تشريحي: آزمايشگاه تشخيص پزشكي است كه جهت تشخيص بيماري‌ها از طريق انجام آزمايش‌هاي سلول‌شناسي و بافت‌شناسي بر روي نمونه‌هاي به‌دست آمده از بـدن انسـان (زنـده و مـرده) سرو كار دارد و ممكـن است از روش‌هاي متنوعي براي اين منظـور استفـاده نمايد.
آزمايشگاه تشخيص پزشكي باليني: آزمايشگاه تشخيص پزشكي است كه داراي يك يا تمام بخش‌هاي مربوط به آزمايشگاه تشخيص پزشكي به جز فعاليت‌هاي مربوط به آزمايشگاه تشخيص پزشكي تشريحي مي‌باشد.
مراكز تـوانبخشي: بـه تمامي واحدهاي درماني اطلاق مي‌شود كه صرفاً كار درمان فيزيكي بدن را انجام مي‌دهند. اين مؤسسات، شامل فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، شنوايي‌سنجي، بينايي‌سنجي و ارتوپدي فني مي‌باشد و نحوه استقرار آن به دو صورت مستقل و غيرمستقل است. آن دسته از توانبخشي‌هايي كه در داخل يك بيمارستان يا يك درمانگاه باشد، "غير مستقل" و توانبخشي‌هايي كـه بدون وابستگي به‌هيچ مركز ديگري عمل كند، "مستقل" ناميده مي‌شود. آمار اين بخش از سال 1376، در سالنامه آماري كل كشور درج شده است.
مركز پرتونگاري: تشخيص و درمان بيماري‌ها با استفاده از انرژي به صورت اشعه است كه توسط پزشكان متخصص پرتونگاري، تكنسين‌هاي پرتونگاري و كارمندان تجربي واجد شرايط خاص و داراي مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، انجام مي‌شود. در اين فصـل، منظور از مركز پـرتونگاري، محل انجام آزمايش‌هاي پرتوشناسي و ارائه خدمات پرتونگاري است كه صلاحيت آن به تأييد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي رسيده باشد.
داروخانه: مؤسسه‌اي است پزشكي كه با اخذ پروانه مخصوص از كميسيون قانوني ماده 20، تأسيس شده و با داشتن مسئول فني واجد شرايط به ارائه خدمات دارويي و عرضه دارو، شير خشك، مكمل غذايي رژيمي، غذاهاي كمكي شيرخواران، لوازم مصرفي پزشكـي و فراورده‌هاي آرايشي و بهداشتي مجاز مبادرت مي‌نمايد.
فهرست اقلام آماری، اطلاعاتی و شاخص‌های سالنامه آماری کشور - فصل 16
|
ردیف |
عنوان قلم |
نام دستگاه اجرایی تولیدکننده اطلاعات |
|
1 |
تعداد آزمایشگاه های تشخیص پزشکی بر حسب زمان کار |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
2 |
تعداد آزمایشگاه های تشخیص پزشکی بر حسب نوع وابستگی |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
3 |
تعداد بهورزان خانه‌های بهداشت فعال روستاها |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
4 |
تعداد خانه‌های بهداشت فعال روستاها |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
5 |
تعداد مراکز بهداشتی درمانی بر حسب نوع وابستگی |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
6 |
تعداد مراکز بهداشتی درمانی بر حسب وضعیت جغرافیایی |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
7 |
تعداد مراکز پرتونگاری بر حسب زمان کار |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
8 |
تعداد مراکز پرتونگاری بر حسب نوع وابستگی |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
|
9 |
جمعیت تحت پوشش خانه‌های بهداشت فعال روستاها |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر مدیریت آمار و فناوری اطلاعات |
جدول 1-16- تعداد آزمايشگاه‌هاي تشخيص پزشكي برحسب نوع وابستگي و زمان كار
جدول 2-16- تعداد مراكز پرتونگاري برحسب نوع وابستگي و زمان كار
جدول 3-16- تعداد مراكز بهداشتي درماني برحسب وضعيت جغرافيايي و نوع وابستگي
جدول 4-16- تعداد خانه‌هاي بهداشت فعال روستاها و جمعيت تحت پوشش آنها
